قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ قازىرگى كەزەڭىندە جوعارى ساپالى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىنە قول جەتكىزۋ باسىمدىققا يە بولىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «ساپالى ءبىلىم قازاقستاننىڭ يندۋستريالاندىرۋ مەن يننوۆاتسيالىق دامۋىنىڭ نەگىزىنە اينالۋى ءتيىس» دەپ اتاپ كورسەتتى.

وسىعان بايلانىستى بولاشاق مامانداردى دايىنداۋ مەن ءبىلىم ساپاسىن باعالاۋدىڭ وبەكتيۆتى جۇيەسى ەرەكشە ماڭىزعا يە بولىپ وتىر. قازاقستاننىڭ كۇش قۇرىلىمدارىنا ساۋاتتى، ساۋاتتى، كاسىبي بىلىكتى وتان قورعاۋشىلار قاجەت ەكەنىن داۋ تۋدىرمايدى. وسى باعىتتا اباي وبلىسىندا اسكەري ءبىلىم بەرۋ باعىتىندا اۋىز تولتىرا ايتارلىق ىستەر اتقارىلىپ جاتىر.

تاۋەلسىزدىكتىڭ اسىل سىيى جاس ۇرپاققا ەشكىمگە جالپاقتاماي، بابالار داستۇرىمەن اسكەري تاربيە بەرۋگە قول جەتكىزە الدىق. ناتيجەسىندە وبلىس ايماقتارى مەن ءىرى قالالارىندا دارىندى بالالارعا ارنالعان «جاس ۇلان» ارنايى ەرلەر مەكتەپ-ليتسەي-ينتەرناتتارى ومىرگە كەلىپ، ەلىمىزدىڭ قورعانىش قابىلەتىن ارتتىرۋعا ءوز ۇلەسىن تولايىم قوسا باستادى.

اباي وبلىسى ءبىلىم باسقارماسى مەملەكەتتىك مەكەمەسىنە تىكەلەي قارايتىن سەمەي قالاسىنداعى  «دارىندى بالالارعا ارنالعان ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى «جاس ۇلان» ارنايى ەرلەر مەكتەپ-ليتسەي-ينتەرناتى» كمم  قۇرىلعانىنا 30-جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە  مارتەبەلى وقۋ ورنى اتانىپ ۇلگەرىپ، ءوزىنىڭ بيىك بەدەلى مەن ابىرويىن تەك وبلىسىمىزدا عانا ەمەس، ءبۇتىل قازاقستاندا بەلگىلى وقۋ ورداسى ەكەنىن تانىتا الدى.

«جاس ۇلان» مەكتەپ-ليتسەي-ينتەرناتىنىڭ ەرەكشەلىگى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ اسكەري-باعدارلىلىعى بولىپ تابىلادى. وسى باعىتتا ءبىلىم بەرۋدە رامىزدەردىڭ الاتىن ورنى بولەك. وسى تۇرعىدا، «جاس ۇلاندىقتار» وقۋ ورنىنىڭ قابىرعاسىندا تاۋلىك بويى بولۋ جاعدايىندا ۇزدىكسىز اسكەري دايىندىق پەن ءبىلىم الۋ پروتسەسىنەن وتەدى: بۇل ارنايى مەكەمەلىك جارعى تالاپتارىن ورىنداۋ، اسكەري كيىم مەن كەرەك-جاراقتاردى كيۋ، وقىتۋشى قۇراممەن، تالىمگەر-وفيتسەرلەرگە ءسوزسىز باعىنۋ، «ار-نامىس كودەكسىن» ساقتاۋ جانە ىشكى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جاعدايىندا رامىزدەرىمىزبەن تۇتاسا قابىسىپ ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگى. اسكەري وقۋ باعىتى 5-سىنىپتان باستاپ وقىتىلىپ، وندا وتاندى ءسۇيۋ ونىڭ رامىزدەرىن قۇرمەتتەۋدەن باستاۋ الاتىن جاس ساربازدار ساناسىنا سىڭىرىلەدى.

رامىزدەر تۋراسىندا «جاس ۇلاندىق» ۇلگىلى وقۋشىلاردىڭ وي-پىكىرىن وربىتپەك تۇرعىسىندا «جاس اقىندار» ۇيىرمەسىنىڭ شاكىرتتەرى 92 ۆزۆود ۇلاندارى: اقىندىق دارىننان كەندە ەمەس اياپبەرگەن ءالىمجان يحساتۇلى مەن سەيىلحانوۆ ەراسىل ەركىنۇلىنان كىشىگىرىم ەركىن سۇحبات قۇرىپ، جالىندى جىرلارىن تىزدەپ، وزدەرىڭىزگە ۇسىنۋدى ءجون سانادىق.

مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى قوس سارباز ءوز ويلارىن ءارى قارا ءسوز بەن ءارى ولەڭ سوزبەن كوسىلتە باياندادى. ەندى ولاردىڭ ويلارى مەن جىرلارىنا كەزەك بەرەيىك.

سەيىلحانوۆ ەراسىلدان «مەملەكەتتىك نىشاندار جايىنداعى ءوزىڭنىڭ ويىڭدى قىسقاشا تۇردە ايتىپ بەرشى؟» - دەپ وتىنگەن شاعىمىزدا جاس سارباز ەش قىسىلماي تومەندەگىدەي رەپەتتە: «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وزىنە ءتان مەملەكەتتىك رامىزدەرى بار.

«گيمن» ءسوزى قازاق ۇعىمىندا «ۇران»، «ۇران سالۋ» دەگەن ۇعىمدى ءبىلدىرىپ تۇر. باسقا مەملەكەتتەردەي قازاق ەلىنىڭ دە ەلتاڭباسى، كوكبايراعى مەن ءانۇرانى بار.

بۇل نىشاندار – قاشاندا بولماسىن ەرەكشە رۋح بەرىپ، وتانىمىزدىڭ اسقاق ايبىنىن تانىتادى.

كوك تۋىمىز بەيبىت كەزدە قۇرمەتپەن ساقتالىنادى، مەملەكەتتىك ماڭىزدى سالتاناتتى جيىنداردا عانا ارنايى شىعارىلىپ وتىرادى.

تۋ ورتاسىندا تۇرعان كۇن، ونىڭ استىندا قالىقتاپ ۇشقان قىران، تۋدىڭ سابىنىڭ ۇستىندە ۇلتتىق ورنەك ناقىشتالعان تىك جولاق كوكتەپ وتەدى. كۇن شۇعىلالارى، قالىقتاعان قىران، ۇلتتىق ورنەك بەينەسى التىن تۇستەس. كوگىلدىر اشىق كوك ءتۇس – بەيبىتسۇيگىشتىك نىشانى بولىپ تابىلادى.

ەلدىكتىڭ بەلگىسىندەي قاستەرلى رامىزدەرىمىزدى ەرەكشە كورەمىن. كوك بايراعىمدى ءسۇيىپ، ەلتاڭبامدى ماداقتاپ، ءانۇرانىمدى شىرقاپ رۋحتانامىن! ءوز ەلىمنىڭ پاتريوتى بولۋ - ءبىز ءۇشىن ماقتان!» دەپ توگىلتتى. جانە جاقىندا وتكەن پاتيروتتىق شاراعا وراي شىعارعان «ەلدىگىمنىڭ جىرىنداي» اتتى قۇرىشتاي شىمىر ولەڭىن وقىپ بەردى. ءبىز سونىڭ ءبىر شۋماعىن كەلتىرە كەتپەكپىز:

قازىناداي قىمباتتى - رامىزدەرىم!
باعزىلارداي جۇمباق ءتىل - رامىزدەرىم!
وزەگىمدە  تۇراتىن ناعىز مەنىڭ!
اجىراماس مۇراتتى - رامىزدەرىم!....

مىنا جولدارى ءتىپتى توبەڭدى كوككە جەتكىزەدى:

ءور ۇعىمنىڭ  تۋىنداي - رامىزدەرىم!
ەرلىگىمنىڭ  سىنىنداي - رامىزدەرىم!
استانامنىڭ  جۇرەگىن  سويلەتتىرگەن -
ەلدىگىمنىڭ جىرىنداي - رامىزدەرىم!

ءبىز ءبىر ەراسىلمەن شەكتەلىپ قالماي ءالىمجان يحساتۇلىنا: «ەلتاڭبا ءرامىزىنىڭ ايىرىقشا بەلگىلەرىن سيپاتتاپ، ويىڭدى بىلدىرسەڭ؟» دەگەن ساۋالىمىزدى قويعان شاعىمىزدا ول ەش مۇدىرمەي ءوز ويىن تومەندەگىدەي الدىمىزعا جايىپ سالدى:

«ەلتاڭباداعى التىن شاڭىراق قازاقستاننىڭ «قارا شاڭىراق» دەگەن قاسيەتتى سوزىنەن الىنىپ، حالىقتار تالاپ ەتىپ، وتباسىنا كۇن انانىڭ جارىعىن شاشىپ تۇر. كوك اسپان - كەنشىلىكتىڭ، تىنىشتىق پەن بيىكتىڭ بەلگىسى ىسپەتتى سانالادى. بيداي ساباقتارى - مولشىلىقتىڭ نىشانى. مەن ءوز تۋعان ەلىمنىڭ رامىزدەرىمەن ماقتانامىن! ارقاشان قۇرمەت تۇتامىن!» دەپ ءوز ويىن قارا سوزبەن تاپالاتا توگىلتە الاتىنا كۋا بولىپ، ءبىر جاساپ قالدىق.

ودان كەيىن 92 ۆزۆود ۇلانى اياپبەرگەنوۆ ءالىمجان يحساتۇلى ساڭقىلداعان داۋىسىمەن ءوز جۇرەك تۇكپىرىنەن اتويلاپ شىققان «رامىزدەرىم»  اتتى تاماشا ورىلگەن ويلى جىرىن جاتقا وقىپ بەرىپ كوڭىلىمىزدى ءبىر كوكتەم ەتتى. ەندى جاس جاۋىنگەر اقىننىڭ اتالعان ولەڭىنىڭ ءتورت جولىنان مىسال كەلتىرە كەتپەسەك، اقيقاتتان اتتاپ كەتكەندىگىمىز بولار ەدى.

ەلتاڭبامنىڭ بەدەرى انىق باعا.
قوس پىراقتاي وي جۇيرىك، شابىت  دارا.
بەسجۇلدىزداي  ماڭدايىم جارقىراعان،
ەل - تەگىمنىڭ جازۋىن تانىپ قارا» دەگەن جاس اقىننىڭ اسقاق جىرى ونىڭ ءارى اسكەري، ءارى ونەري بولاشاعىنىڭ جارقىندىعىن تانىتىپ تۇر ەمەس پە!؟

نە بولماسا;

نىشانىمنان جىگەرىن وت جانىعان.
وتتىك تالاي تاريحتىڭ سوقپاعىنان.
ءانۇرانىم كەۋدەمنىڭ دەمى شىققان،
ار - وجدانىم تۇر وندا، قات - قادىم ءان.

تاۋەلسىز، جەكە دەربەس ەل بولۋدىڭ ءبىر سيپاتى – ونىڭ رامىزدەرى دەسەك، وعان جاتاتىن مەملەكەتتىك تۋ، ەلتاڭبا جانە ءانۇران – ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز بولىپ تابىلاتىنىن دالەلدەۋدى كەرەك ەتپەيتىن شىندىق. وسى ورايدا، ۇلتتىق مەملەكەتتىك رامىزدەردى بالاڭ ساناعا ءسىڭىرۋدىڭ دەڭگەيى اسكەري ليتسەيدە ءتالىم-تاربيە بەرۋدە  قالاي جۇزەگە اسىپ جاتقانىن 7 - سىنىپتىڭ جەتەكشىسى، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى، ۇلاعاتتى ۇستاز اينۇر تولەۋحانقىزىن سوزگە تارتتىق:

«ءوز ەلى مەن وتانى ءۇشىن ماقتانىش سەزىمىن قالىپتاستىرۋدا، ەل تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋدا مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ الار ورنى ەرەكشە ەكەندىگى ەشكىمگە داۋ تۋدىرمايدى. تەرەڭنەن قاۋزاپ كەڭەيتە ايتار بولساق، ۇلى وتان مەن ۇلتتىق مەملەكەتتىك رامىزدەر - ەگىز ۇعىم. وسى ەكى ەگىز ۇعىم ءار ازاماتتىڭ جادىندا جۇرەر بولسا، وندا ولاردىڭ رۋحى دا اسقاق بولماق. ال رۋحى مىقتى ەلدىڭ الار اسۋلارى ارقاشاندا جوعارى بولاتىنى ءسوزسىز. وسى رامىزدەردىڭ ءتۇپ-توركىنىندە ۇلتتىق رۋحتى كوتەرۋ، ىزگىلىكتى ارتتىرۋ، ءار ادامنىڭ كەۋدەسىنە وتانعا دەگەن ىڭكارلىك سەزىمدى ۇيالاتۋ جاتقانى انىق. رامىزدەرىنە قاراپ ولاردىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن، ءدىنىن، ءتىلىن، ءداستۇرىن، بارلىق قۇندىلىقتارىن بىلۋگە بولادى. مەملەكەتتىك رامىزدەر ەلىمىز ءۇشىن، مەملەكەت ءۇشىن ەڭ باعا جەتپەس قازىنا، تاۋسىلماس بايلىق.

وسى اتالعان بايلىقتى ءاربىر «مەن قازاقپىن» دەگەن ازامات ارداق تۇتۋ قاجەت. رامىزدەر ءبىرتۇتاس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اجىراماس بولىگى، ايقىن بەينەسى. رامىزدەردىڭ ارقايسىسىنىڭ شىعۋ تاريحى بار. بۇل قازاقستاننىڭ قانشاما عاسىرلار بويى اڭساپ كۇتكەن تاۋەلسىزدىگىن العاندىعىن پاش ەتەتىن كيەلى قازىنا. ءبىز تاۋەلسىزدىككە اڭساپ، زارىعىپ جەتتىك. ەندى تاۋەلسىزدىكتىڭ قاسيەتتى بەلگىلەرىن دە ەرەكشە قادىرلەۋىمىز، قاستەرلەۋىمىز قاجەت. ءاربىر ازامات قازاقستاننىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، گيمنىڭ تۇمارداي قاسيەت تۇتۋى قاجەت. ەلدىگىمىزدىڭ سىنالاتىن ءبىر تۇسى وسى»، دەگەنى ۋاقىتتىڭ قاتاڭ تالابى.

ەلىمىز جەر جاھانداعى باسقا مەملەكەتتەرمەن تەرەزەسى تەڭ وركەنيەتتى. ەلىمىزدىڭ بار الەمگە شاڭىراعىنان كۇن ساۋلەسى تاراپ، كەڭ دالاسى ىرىس - قازىناعا تولىپ، ورمانى جايقالىپ، تاۋلارى اسپانداپ، وزەن-كولدەرى ارناسىنان اسىپ، تۇركى دۇنيەسىنەن جاساپ كەلە جاتقان باعزى ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسى بيىكتەي بەرسىن!

دارحان جەرىمىزدى، ەلدىك رامىزدەرىمىزدى، قاسيەتتى وتانىمىزدى قۇرمەتتەپ قورعاۋعا جانە پاتريوتتىق سەزىمىمىزدى تازا ۇستاۋدى ەستە ۇستايىق!

مەملەكەتتىك رامىزدەردى قاشاندا قادىرلەۋ قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ قاسيەتتى بورىشى. مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەۋ – ەلدى، حالىقتى، تاريحتى، ادەت - عۇرىپتى، سالت - ءداستۇردى قاستەرلەۋ بولىپ تابىلادى. الداعى ۋاقىتتا وركەنيەتكە جول تارتقان ەلىمىزدىڭ شاڭىراعىنان كۇن ساۋلەسى تاراپ، كەڭ دالاسى بايلىققا تولىپ، كولدەرى كوككە كۇمىس شاپاق شاشىپ، مەملەكەتتىك مارتەبەسى بيىك بولسىن!» دەپ ءوز ويىن ورتاعا سالدى.

رامىزدەرگە قاتىستى ەڭ سوڭعى ساۋال قويعانىمىز اسكەري ليتسەيدەگى وقۋ ءىسىنىڭ ورىنباسارى ماقپال قۋانىشقىزى ومىربەكوۆا بولدى:

الەم تانىعان رامىزدەرىمىزدىڭ ۇشەۋى دە سارقىلماس قازىنا، اسىل مۇرا. ءوز باسىم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى-ەشتەڭەمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن ناعىز ونەر تۋىندىسى دەپ ويلايمىن. جوعارىدا ايتىلعانداي، مەملەكەتتىك ءرامىز بويىنشا ەلىمىزدى تانۋعا جانە ونى بۇكىل الەمگە تانىتۋعا بولادى، ويتكەنى وندا حالقىمىزدىڭ بۇكىل باستان كەشكەن تاريحى، بۇتىندەي مادەنيەتى جاتىر، سوندىقتان ول وتانسۇيگىشتىك سەزىمنىڭ باستاۋ كوزى بولا الادى. مەن ءۇشىن ەل رامىزدەرىنىڭ ورنى ەرەكشە. ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك جولىندا قانشاما قيىندىقتاردى باسىنان كەشىرگەندىگىن بىزدەر، ۇستازدار جاقسى بىلەمىز. سوندىقتاندا، مەملەكەتتىلىگىمىز بەن تاۋەلسىزدىگىمىز ماڭگىلىك بولعاي دەپ تىلەيمىز. ال ەلدىگىمىزدى ايشىقتايتىن باستى رامىزدەرىمىزدى ءوز شاكىرتتەرىمىزدىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ ۇستازدىق ۇلىع بورىشىمىز!

بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىك رامىزدەردى بىلمەيتىن ادام كەمدە-كەم دەسەك استە اقيقاتتىڭ اۋلىنان ەش الشاقتامايمىز. بۇدان بولەك مەملەكەتتىك رامىزدەر مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە تاربيەلىك جۇمىستىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلۋدا، سونداي-اق جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرى مەن ۇبت بويىنشا ارنايى ءپان رەتىندە ەنگىزىلگەن. بۇگىن ەرەجە بويىنشا جاستار ءوز مەملەكەتىنىڭ رامىزدەرىن اتا-انالارىنا قاراعاندا جاقسى بىلەدى. سەبەبى مەملەكەتتىك رامىزدەر پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە جانە ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىندە ايتارلىقتاي تابىستارعا قول جەتكىزۋدە دەسەك، ونىڭ ىشىندە وسى ماقالامىزعا وزەك ەتىپ وتىرعان اباي وبلىسى سەمەي قالاسىنداعى «دارىندى بالالارعا ارنالعان ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى «جاس ۇلان» ارنايى ەرلەر مەكتەپ-ليتسەي-ينتەرناتى» ساربازدارى دا بار.

ءسوز سوڭىندا ايتارىم، ۇلتىمىزدىڭ ەجەلدەن اڭساعان ءوز ەگەمەندىگىنە قول جەتكىزىپ، قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى مەن ادەت-عۇرپىنىڭ قايتا جاڭعىرۋى، مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ بەكىتىلۋى بولاشاق دامۋعا بەت العان تاۋەلسىز ەلىمىز ءۇشىن باستى باتىل ۇستانىم. سوندىقتان مەملەكەتتىك رامىزدەردى قاستەرلەۋ ازاماتتارىمىز ءۇشىن باستى مىندەت بولىپ تابىلۋىن ءوزىمىز ەڭبەك ەتەتىن ۇجىمنان بەيمارال اڭعارامىز. سونداي-اق رامىزدەردى شاكىرتتەر اراسىندا ناسيحاتتاۋ جولىندا ءبىزدىڭ اسكەري ليتسەي ءوز ۇلەسىن تولايىم قوسىپ جاتىر دەگەندى كەۋدە كەرە ماقتانىشپەن ايتا الامىز.

ەرىك قايراتبەكۇلى ومارعاليەۆ،

اباي وبلىسى سەمەي قالاسىنداعى «دارىندى بالالارعا ارنالعان ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى «جاس ۇلان» ارنايى ەرلەر مەكتەپ-ليتسەي-ينتەرناتى» كمم «جاس اقىندار» ۇيىرمەسىنىڭ تالىمگەر-ۇستازى

Abai.kz