سونىمەن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى-قونى جانە قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى سالالارىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا 18 مامىر كۇنى پرەزيدەنت قول قويدى.

زاڭدا قاراپايىم دەڭگەيدە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەۋ قازاقستان ازاماتتىعىن بەرۋدەن جانە قالپىنا كەلتىرۋدەن باس تارتۋدىڭ ءبىر نەگىزى بولىپ بەكىتىلىپتى. 

اتالعان نورمانى  باق ءۇش كۇننەن بەرى تىنباي سۇيىنشىلەپ جاتقان كورىنەدى.

ەندى وسى «بىرەگەي» نورما تۋرالى ءوز ويىمىزدى ورتاعا سالىپ كورەيىك.

كوللاج سۋرەتتەرى: ratel.kz جانە قازتاگ سايتتارىنان الىنعان.

«مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان تاپسىرۋ...» دەگەندە، ءبىزدىڭ ويمىزعا بىردەن گەنارال عاني قاسىموۆ ساپ ەتىپ ورالا كەتەدى.

ۇلتى قازاق بولا تۇرىپ، قازاقشا ەكى اۋىز ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ سويلەي المايتىن سول عاني ەسەنكەلدىۇلى، جاڭىلماسام، ەكى مارتە پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا كانديدات رەتىندە تىركەلىپ، ەكى رەتىندە دە مەملەكەتتىك تىلدەن تاپسىرعان  ەمتيحاننان سۇرىنبەي ءوتىپ كەتىپ، «ايدى اسپانعا بىراق شىعارىپ ەدى» عوي.

دەمەك، ءبىزدىڭ ەلدە زاڭ ءوز دەڭگەيىندە اتقارىلماي كەلگەنى بەلگىلى.

بۇل نورمانىڭ اتقارىلۋى دا سول عاني قاسىموۆتىڭ ەمتيحانىنىڭ اياعىن قۇشىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن.

«نەگەسى» - مىناۋ:

قولدانىستاعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنىڭ 16-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ iشiندە جاقىن تۋىستارىنىڭ بiرi - بالاسى (ونىڭ iشiندە اسىراپ العان بالاسى), جۇبايى (زايىبى) جانە اتا-اناسىنىڭ بiرەۋi (اسىراپ الۋشىسى), اپا-قارىنداسى، اعا-iنiسi, اتاسى نەمەسە اجەسi بار، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىمەن كەلگەن، بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ازاماتتارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇرۋ مەرزiمiنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا قابىلداناتىن بولادى...» دەگەن نورما بار.

بۇل جاي نورما ەمەس، ماسكەۋدە سوناۋ 1999 جىلعى 26 اقپاندا جاسالعان بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ اراسىنداعى ازاماتتىق الۋدىڭ وڭايلاتىلعان ءتارتiبi تۋرالى كەلىسىمنىڭ نەگىزدىندە اتالعان زاڭعا ەنگىزىلگەن.

سۋرەت: adilet.zan.kz سكرينى.

ال، بۇل ءتورت جاقتى كەلىسىم «بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ اراسىنداعى ازاماتتىق الۋدىڭ وڭايلاتىلعان ءتارتiبi تۋرالى كەلىسىمدى بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1999 جىلعى 30 جەلتوقسانداعى №17-ءىى زاڭىمەن بەكىتىلگەن.

ەندەشە، باق دۋىلداتىپ جاتقان «بىرەگەي» نورما بويىنشا، وسى شارتپەن بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ، ناقتىلاپ ايتساق، رەسەي، قىرعىزستان، بەلارۋس ازاماتتارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الاردا، ولاردان دا مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان الۋعا، ودان وتپەسە ولارعا قازاقستان ازاماتتىعىن بەرۋدەن باس تارتۋعا تۋرا كەلەدى.

ەگەر، «بىرەگەي» نورماعا ساي، ءبىزدىڭ اتقارۋشى بيلىك قازاقستان ازاماتتىعىن العىسى كەلەتىن وسى ءۇش ەلدىڭ ازاماتتارىنا مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان تاسىراسىڭ دەسە، باسقاسىن بىلمەيمىن، بۇل ماسەلەگە ءبىرىنشى بولىپ رەسەي بيلىگى ارالاسۋى، ءتىپتى، ورە تۇرەگەلۋى مۇمكىن.

ءدال سول كەزدە ءبىزدىڭ اتقارۋشى بيلىك پەن زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ وكىلدەرى تاعى دا قۇيرىقتارىن بۇتتارىنا قىسىپ، شوڭقايىپ-شوڭقايىپ وتىرا كەتپەسە بولعانى.

سۋرەت: Abai.kz سكرينى.

«تاعى دا» دەيتىن سەبەبىم، ەستەرىڭىزدە بولسا، رەسەيدىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى الەكسەي بوروداۆكين 2022 جىلى وزدەرىنىڭ «نەزاۆيسيمايا گازەتاسىنا» بەرگەن سۇحباتىندا اۋزىنا كەلگەنىن وتتاپ: «ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن قازاقستاندىقتاردىڭ دەنى – باسقا مەملەكەتتەردەن قونىس اۋدارعاندار، ياعني قانداستار. بۇل ولاردىڭ زاماناۋي قازاقستاندىق قوعامعا تەز سىڭىسۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى، بۇل ەل بيلىگى ءۇشىن ايتارلىقتاي پروبلەمالار تۋعىزادى»، - دەگەن ەدى عوي.

ءوزىنىڭ تۋعان قانداستارىن الەكسەي بوروداۆكين باسقا تەۋىپ، قورلاپ جاتقاندا، ءبىر دەپۋتات، ءبىر مينيستر شىعىپ، «ءماۋ» دەۋگە جاراعان جوق.

كەرىسىنشە،  «الەكسەي بوروداۆكين دۇرىس ايتىپ وتىر...» دەگەندەي سىڭاي تانىتىپ، ءبارى ءۇنسىز قالدى.

مەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنداعى 2023 جىلعى 19 ساۋىردە قابىلدانعان اتىشۋلى 20-باپتىڭ 5) تارماعىن ءبىزدىڭ سەنات وسى الەكسەي بوروداۆكيننىڭ ىعىنا جىعىلىپ، ۇلى كوشتى توقتاتۋ ءۇشىن ادەيى ءبىر اۋىزدان ماقۇلداپ بەردى مە ەكەن دەپ تە ويلايمىن.

شىندىعىنا كەلسەك، اتىشۋلى 20-باپتىڭ 5) تارماعى ۇكىمەت قورتىندى بەرەتىندەي نەشە ميللياردتاعان قارجى تالاپ ەتەتىن نورما ەمەس، ءماجىلىستىڭ ادەتتەگى ءبىر ورتاڭقول دەپۋتاتىنىڭ ءبىر اۋىز ۇسىنىسىمەن-اق، الىپ تاستاۋعا بولاتىن ەكى-اق، سويلەم ءسوز.

سوعان قاراماستان، وسى نورمانىڭ ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسياسىنا (13-باپ), قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا (21-باپ) مۇلدە قايشى ەكەنىن بىلە تۇرىپ، قوس پالاتانىڭ ءبىر دەپۋتاتىنىڭ «مىڭق» ەتپەستەن وسى جولى تاعى ماقۇلداپ بەرە سالعانىنا قاراعاندا، ونىڭ ار جاعىندا سول الەكسەي بوروداۆكيننىڭ مەملەكەتى تۇر ما ەكەن دەگەن كۇدىك بار بىزدە.

ءسوز جوق، ەرتەڭ مىنا «بىرەگەي» نورما كۇشىنە ەنىپ، اتقارىلا باستاسا، وعان رەسەي بيلىگى بىردەن قارسى شىعادى، شۋ شىعارادى.

بۇگىنگى باقىلداعان تەكەلەردىڭ اۋسەلەسىن سوندا كورەمىز.

ال، ءبىز ايتىپ وتىرعان وسى داۋ شىقپاس ءۇشىن، ءبىزدىڭ ماجىلىستەگى قازاق ءتىلىنىڭ «جانكۇيەرلەرى» مىقتى بولسا، ەڭ الدىمەن اناۋ ماسكەۋدە 1999 جىلعى 26 اقپاندا جاسالعان «بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ اراسىنداعى ازاماتتىق الۋدىڭ وڭايلاتىلعان ءتارتiبi تۋرالى» كەلىسىمدى بەكىتكەن 1999 جىلعى 30 جەلتوقسانداعى №17-ءىى زاڭنىڭ كۇشىن جويۋلارى كەرەك ەدى.

ول كەلىسىم مەن ونى بەكىتكەن زاڭ تۇرعاندا، مىنا «بىرەگەي» نورمانىڭ كورەسىسى ءالى الدا!

ءيا، باق بۇل «بىرەگەي» نورما تۋرالى «مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان تاپسىراتىن بۇل تالاپ ەتنيكالىق قازاقتارعا قولدانىلمايدى»، - دەپ جازىپ جاتىر.

ءبىز بۇل جەردە ماسەلەنىڭ ءبىر جاعىن ايتىپ وتىرمىز، ەندى، ەكىنشى جاعىنا كوشەيىك.

«بىرەگەي» نورما بولىپ بەكىتىلگەن بۇل مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ تۋرالى تالاپ ەتنيكالىق قازاقتارعا قولدانىلمايتىنى سەكىلدى، جوعارىدا ايتىلعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنىڭ 16-بابىنا ساي، تۇرۋ مەرزiمiنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا قابىلدانا بەرەتىن بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ، اتاپ ايتقاندا:  رەسەي، قىرعىزستان، بەلارۋس ازاماتتارىنا دا قويىلماۋى دا مۇمكىن.

جۇرت ايتىپ كەلەدى، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتپەي كەلە جاتقان – قىرعىز ءتىلى ەمەس، بەلارۋس پەن ورىس سەكىلدى سلاۆيان تەكتى ەتنوستار ءتىلى، اسىرەسە، ورىس ءتىلى!

اعىلشىندار، نەمىستەر، فرانتسۋزدار قوتارىلا كوشىپ كەلىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن جاپپاي الىپ جاتقان جوق.

قازاقستان ازاماتتىعىن العىسى كەلەدى نەمەسە الىپ جاتىر دەگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ەڭ باسىم، ءتىپتى كوپ بولىگى دە وسى سلاۆيان تەكتى ەتنوس وكىلدەرى ەكەنى تاعى بەلگىلى.

سوندا، قازاق ءتىلىنىڭ كوكجەلكەسىنەن باسىپ تۇرعان، ادىمىن اشتىرماي كەلە جاتقان وزگە تىلدەگىلەردەن، ونىڭ ىشىندە سلاۆيان تەكتى ەتنوس وكىلدەرىنەن قازاق تىلىنەن ەمتيحان الۋعا جاراماسا، اناۋ كوكەمنىڭ «30 جىل كۇتكەن زاڭ قابىلداندى!» دەپ ۇكىلەگەن بۇل «بىرەگەي» نورماسىنىڭ نە قايىرى، نە پايداسى بولماق؟!

قالاي دەسەك تە، بۇل «شي مىلتىعى» «پىش» ەتكەنگە جاراماي قالۋى ابدەن مۇمكىن.

سول باياعىداي، تاعى دا حالىقتى الداۋ، تاعى دا پرەزيدەنتتى ۇياتقا قالدىرۋ...

اششى دا بولسا، شىندىق – وسى، اعايىن!

جالپى، مۇنداي نورمانى قابىلداپ الىپ، ەرتەڭ اتقارا الماي ماسقارا بولعاننان گورى، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعىشتار ادەتتەگىدەي «ءبورى ارىعىن بىلدىرمەس، سىرتقا ءجۇنىن قامپايتىپپەن» سول ءماجىلىستىڭ  تورىنەن «ءتىل-ءتىل!» دەپ ايعايلاي تۇرعاندارى، ۇرانداتا بەرگەندەرى الدەقايدا وڭ بولار ەدى.

ودان دا ءتاۋىرى، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنداعى 2023 جىلى 19 ساۋىردە سەنات قابىلداعان اتىشۋلى 20-باپتىڭ 5) تارماعىن الىپ تاستاپ، ونىڭ ەسەسىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىنا ۆيزاسىز تارتىپپەن كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا ءۇش جىلعا دەيىنگى كوپ مارتەلى ۆيزا بەرۋ ءتارتىبىن ەنگىزسە، ءسويتىپ ءوز قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتىنا ورالۋىنا داڭعىل جول اشسا، مۇنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوسەگەسىنىڭ ودان ارى كوگەرە تۇسۋىنە تيەر سەبى بۇدان الدەقايدا زور بولار ەدى عوي.

بىراق، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ماجىلىستە وتىرعان اق جاعالى كوكەلەردە ونداي سانا مەن بىلىك قايدان بولسىن!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz