كۇندەلىكتى ومىردە، قوعامدىق ورتادا، ءار ءتۇرلى جيىنداردا، ءدۇيىم جۇرت الدىندا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە قولدانىلاتىن ءسوز كوپ جاعدايدا ادامنىڭ تۇپكى ويىن، شىن بەينەسىن جاسىرۋ ماقساتىنداعى بەتپەردە ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم. سايلاۋ ناۋقاندارىنداعى جارىسسوزدەردە سويلەگەن ۇمىتكەرلەرگە كوپشىلىكتىڭ سەنبەۋى دە وسى سەبەپتەن.

پسيحولينگۆيستيكا سالاسىنىڭ كورنەكتى وكىلى دجەيمس پەننەبەيكەردىڭ پايىمداۋىنشا، «مەن»، «مەنىڭ»، «ماعان» دەگەن سوزدەردى ءجيى قولدانۋ ادامنىڭ ءوز-وزىنە دەگەن سەنىمسىزدىگىن، ىشكى قورقىنىشىن كورسەتەتىن «قورعانىس قۇرالى». ءسوز قولدانىسىن جىنىستىق ەرەكشەلىك تۇرعىسىنان العاندا، ايەلدەر ەر ادامدارعا قاراعاندا ەسىمدىكتەردى ءجيى قولدانىپ، ءۇشىنشى تاراپقا سىلتەمە جاساپ سويلەۋگە، «تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتۋگە» بەيىم كەلەدى.

بەلگىلى ءبىر ءسوز قولدانىسىنىڭ جيىلىگى ادامنىڭ دۇنيەتانىمى، ىشكى جان دۇنيەسى، الەۋمەتتىك، پسيحولوگيالىق جاعدايى، تۇقىمىنان بەرىلگەن گەنەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى كوپ مالىمەت بەرەدى.

فرانتسۋزدىڭ زيگمۋند فرويدتان كەيىنگى تانىمال پسيحواناليتيك مامانى جاك لاكان «ءتىل شىندىققا جالعاستىراتىن كوپىر» دەۋىندە نەگىز بار. ادامنىڭ تۇپكى ويىن، سانا-سەزىمىن، الەۋمەتتىك ساتىداعى ورىنىن  تانۋ ءۇشىن ونىڭ ءسوز قولدانىسىنداعى ەرەكشەلىكتەرگە ءۇڭىلۋ قاجەت. ءار ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتار، ءار جاستاعى ەر جانە ايەل ادامدار جىلدار بويى جۇرگىزگەن پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەردى قورىتىندىلاي كەلە تەكساس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پسيحولينگۆيستيكا ماماندارى «ادامنىڭ ءسوزى نە بولسا ءوزى دە سول» دەگەن قورىتىندىعا كەلەدى.

جوعارىدا ءسوز بولعان پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەر نەگىزىندە بۇگىنگى كۇنى قازاقتىلدى الەۋمەتتىك جەلىلەردە «ارابقۇل»، «ورىسقۇل»، «پالەنشەقۇل» دەگەن ءسوزدى ءجيى قولداناتىنداردىڭ ساناسى قۇلدىققا بەيىم، ارعى تەگىندە اتالارىنىڭ قۇل بولعانىنان گەنەتيكالىق حابار بەرىپ تۇر-اۋ، دەگەن وي تۋىندايدى. قانىندا اتادان بەرىلگەن انشىلىك دارىن بار ادامنىڭ ءجيى ايتاتىنى ءان، كۇي تۋرالى، جىلقى باعىپ وسكەننىڭ اۋىزىنا «جىلقى» تۇسەدى، تەگىندە ءبۇيىرى شىعىپ تويىپ كورمەگەننىڭ ءسوزى تاماق توڭىرەگىندە، اتا-باباسىنان بەرى جارىماعان بىرەۋ اقشالى ورىنعا جايعاسسا جەپ قۇرتادى.

ارينە، ارامىزدا انا ءتىلىن تارك ەتىپ، ورىسشا سويلەيتىن، ورىسشا ويلايتىندار، ارابتارعا ەلىكتەپ كيىنەتىندەر جەتەرلىك. بىراق ولار ەشكىمنىڭ دە «قۇلى» ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ورىسشىلدار مەن ارابشىلدار، ياعني، كوزقاراسى بويىنشا «رۋسوفيل»، «ارابوفيل» قازاقتار.

«سوڭعى ۇكىم» فيلمىندەگى مۇسىلمان ءدىنىن قابىلداپ، تاتار قىزىنىڭ ءباديسافا ەسىمىن العان الەكساندراعا ۇيلەنگەن، ورىس تىلىنە جەتىك احمەت بايتۇرسىنوۆتى «ورىسقۇل» دەپ، شابارمەن تويلىبايمەن «تامىرىم» دەپ قازاقشا سويلەسەتىن كازاك ءۆاسيليدى «قازاققۇل» دەپ قالاي ايتامىز؟ «مەن قازاق بالالارىنىڭ ورىس ءتىلىن ۇيرەنگەنىن قالايمىن، بىراق ءوز تىلىندە ءبىلىم الۋى كەرەك» دەمەي مە احمەت بايتۇرسىنوۆ تەرگەۋشى لوزانوۆسكيگە؟

شىعارمالارىن ورىس تىلىندە جازعانمەن قازاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە قازاقشا وقىعانداردان دا زور ەڭبەك ءسىڭىرىپ، ۇلتتىق ساناعا سىلكىنىس اكەلگەن ولجاس سۇلەيمەنوۆ، ءانۋار ءالىمجانوۆ، ابايدى الەمگە تانىتقان روللان سەيسەنباەۆ، ەكى تىلدە دە جازاتىن ۇلت ماقتانىشى باۋىرجان مومىشۇلى ەدى عوي؟ ءوزىمىزدىڭ قىزىلجاردىڭ ۇلى سەرگەي بايمۇحامەدوۆ تاريحتى سارالاۋ بىلىكتىلىگى، ۇلتتىق سانا-سەزىمى جاعىنان قازىرگى قاي جازۋشىمىزدان بولسا دا بيىك تۇر. ال ويسىز ايتىلعان «ورىسقۇل»، «ارابقۇل» دەگەن سوزدەر دارمەنسىزدىكتەن.

مارات ەرمۇقانوۆ

Abai.kz