2024 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا پرەزيدەنتتەر بايدەن، شولتس جانە ەردوعاننىڭ گەوساياسي جانە حالىقارالىق جاعدايلارعا باعا بەرۋءى...

2024 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا وتكەن بۇۇ باس اسسامبلەياسى حالىقارالىق ارەناداعى ماڭىزدى پلاتفورمالاردىڭ ءبىرى بولدى ‑ وندا الەمدىك كوشباسشىلار جاھاندىق ماسەلەلەردى تالقىلادى. اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن، گەرمانيا كانتسلەرى ولاف شولتس جانە تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان وزدەرىنىڭ سوزدەرىندە حالىقارالىق ساياسات، قاۋىپسىزدىك جانە جاھاندىق ماسەلەلەر تۋرالى پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ولاردىڭ سوزدەرى الەمنىڭ ءىرى دەرجاۆالارىنىڭ قازىرگى حالىقارالىق جاعدايدى قالاي باعالايتىنىن جانە جاھاندىق قيىندىقتاردى شەشۋ جولدارىن ۇسىنعانىن كورسەتەدى.

دجو بايدەن: دەموكراتيا مەن وداقتاستىقتى قورعاۋ

اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن ءوز سوزىندە حالىقارالىق ءتارتىپتى ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى. بايدەن اقش-تىڭ رەسەي اگرەسسياسىنا قارسى كۇرەسىپ جاتقان ۋكرايناعا قولداۋىن جالعاستىراتىنىن جانە بۇل قاقتىعىستىڭ عالامدىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى بولىپ قالا بەرەتىنىن ايتتى. ول ۋكراينانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قورعاۋ تەك ايماقتىق ساياسات ماسەلەسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە حالىقارالىق قۇقىققا دەگەن جاھاندىق مىندەتتەمە ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

سونىمەن قاتار، بايدەن دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردىڭ اۆتوريتاريزمگە قارسى بىرلەسكەن كۇرەسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ سوزىندە  21‑عاسىردا ناتسيزمگە جاقىن ۇلتشىلدىقتىڭ پايدا بولۋى جانە كوپتەگەن ەلدەردە ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋى تۋرالى الاڭداۋشىلىق كورىندى.

اقش پرەزيدەنتى كليماتتىق وزگەرىستەرمەن كۇرەسۋگە دەگەن مىندەتتەمەسىن راستادى، اۋاعا تارايتىن كومىرقىشقىل گازىنىڭ ۇلەسىن ازايتاتىن تەحنولوگيالارعا ينۆەستيتسيا سالۋدىڭ قاجەتتىلىگىن جانە بولاشاق پاندەميالاردىڭ الدىن الۋ جولدارىن اتاپ ءوتتى.

بايدەننىڭ نەگىزگى جولداۋى: دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى، حالىقارالىق تۇراقتىلىقتى جانە قۇقىقتى قورعاۋ ۇجىمدىق ارەكەتتى تالاپ ەتەدى. اقش ءوزىنىڭ وداقتاستارىمەن ىنتىماقتاستىققا دايىن عالامدىق كوشباسشى بولىپ قالا بەرەدى.

ولاف شولتس: ەۋروپانىڭ اۆتونومياسىن نىعايتۋ

گەرمانيا كانتسلەرى ولاف شولتس ءوز سوزىندە ەۋروپانىڭ جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدەگى رولىنە نازار اۋداردى. شولتس اسىرەسە ۋكرايناداعى قاقتىعىس پەن حالىقارالىق ارەناداعى شيەلەنىستىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى ەو ەلدەرىنىڭ تىعىز ىنتىماقتاستىعىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.

شولتس ەۋروپانىڭ كليماتتىڭ وزگەرۋى، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك جانە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكپەن كۇرەس سياقتى جاھاندىق ماسەلەلەردى شەشۋدە بەلسەندى ءرول اتقارۋى قاجەت ەكەنىن ايتتى. ونىڭ سوزىندە اسىرەسە دامۋشى ەلدەرمەن، اتاپ ايتقاندا، ەكونوميكالىق ىقپالى ارتىپ كەلە جاتقان وڭتۇستىك ەلدەرىمەن ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا شاقىرۋ ەستىلدى.

گەرمانيا كانتسلەرى ۋكرايناعا كومەك كورسەتۋدى جالعاستىراتىنىن جانە رەسەيگە قارسى سانكتسيالار ماسەلەسىندە حالىقارالىق ارەنادا بىرلەسكەن ارەكەتتىڭ قاجەتتىلىگىن راستادى. سونداي-اق شولتس ەۋروپانىڭ مۇناي مەن گازعا تاۋەلدىلىگىن ازايتۋ ءۇشىن ەنەرگەتيكالىق كوزدەردى ءارتاراپتاندىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.

رەدجەپ تايىپ ەردوعان: كوپجاقتىلىق جانە بۇۇ-نى رەفورمالاۋ تۋرالى ۇندەۋلەر

تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان حالىقارالىق جۇيەنى رەفورمالاۋ قاجەتتىلىگىن تاعى دا اتاپ ءوتتى، بۇۇ مەن باسقا دا جاھاندىق ينستيتۋتتار قازىرگى شىندىقتى جانە جاڭا كۇش ورتالىقتارىن كورسەتۋى ءتيىس ەكەنىن ايتتى. ەردوعان ءوزىنىڭ تانىمال «الەم بەسەۋدەن ۇلكەن» دەگەن يدەياسىن قولداپ، بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەلەرىنىڭ قۇرامىن كەڭەيتۋدىڭ جانە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىنىڭ ادىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتتى.

ەردوعان تۇركيانىڭ حالىقارالىق قاقتىعىستارداعى دەلدال رەتىندەگى ءرولىن جالعاستىراتىنىن جانە ايماقتىق ماسەلەلەردى بەيبىت جولمەن شەشۋگە ۇمتىلاتىنىن اتاپ ءوتتى. ەردوعاننىڭ ايتۋىنشا، تۇركيا رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى بەيبىت كەلىسسوزدەرگە قولداۋ كورسەتەدى جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرىن شەشۋدە، سونىڭ ىشىندە قارا تەڭىز استىق باستاماسىنا قاتىسۋ ارقىلى بەلسەندى ءرول اتقارادى.

ەردوعاننىڭ سوزىندە تەڭ دامۋ جاعدايلارىن قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى جانە جاھاندىق دەڭگەيدە كەمسىتۋشىلىكپەن جانە تەڭسىزدىكپەن كۇرەسۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى ماڭىزدى ويلار ايتىلدى.

حالىقارالىق جاعدايعا باعا بەرۋ

2024 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا بايدەن، شولتس جانە ەردوعاننىڭ سوزدەرىن سالىستىرا وتىرىپ، بارلىق ءۇش كوشباسشى كەلەسى ماڭىزدى ماسەلەلەردى اتاپ وتكەنىن كورۋگە بولادى: ۋكرايناداعى قاقتىعىس، اۆتوريتارلىق رەجيمدەرگە قارسى كۇرەس جانە كليماتتىڭ وزگەرۋى.

بايدەن حالىقارالىق ءتارتىپ پەن دەموكراتيانى قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ، رەسەيگە قارسى كۇرەستى باستى نازارعا الدى.

شولتس ەۋروپانىڭ اۆتونومياسىن كۇشەيتۋ جانە ەو-نىڭ جاھاندىق ىستەردەگى ءرولىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى.

ەردوعان كوپجاقتىلىققا، بۇۇ-نى رەفورمالاۋعا جانە تۇركيانىڭ قاقتىعىستاردى رەتتەۋدەگى دەلدالدىق رولىنە ەرەكشە نازار اۋداردى.

جاھاندىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىندە بارلىق ءۇش كوشباسشى حالىقارالىق جۇيەنى جاڭارتۋدىڭ جانە داعدارىستاردى شەشۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ىزدەۋدىڭ قاجەتتىلىگىن مويىندايدى. دەگەنمەن، ولاردىڭ ۇسىنىستارىنىڭ ەگجەي-تەگجەيلەرى ءارتۇرلى:

بايدەن وداقتاستىقتاردى نىعايتۋعا جانە دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى قورعاۋعا باسىمدىق بەرەدى;

شولتس ەۋروپانى كۇشەيتۋدى قولدايدى;

ەردوعان حالىقارالىق ينستيتۋتتاردى رەفورمالاۋعا شاقىرادى.

قورىتىندى

2024 جىلعى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا پرەزيدەنتتەر بايدەن، شولتس جانە ەردوعاننىڭ سوزدەرى حالىقارالىق ساياساتتاعى ماڭىزدى وزگەرىستەردى كورسەتتى. كوشباسشىلار جاھاندىق داعدارىستارمەن كۇرەستە بىرلەسكەن ءىس-قيمىلدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى، بۇل قاقتىعىستار، كليماتتىڭ وزگەرۋى نەمەسە ەكونوميكالىق داعدارىستار بولسىن. دەگەنمەن، ولاردىڭ ارقايسىسى بۇل ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءوز جولدارىن ۇسىندى، بۇل حالىقارالىق ارەناداعى پىكىرلەر مەن مۇددەلەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن كورسەتەدى.

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz