تاسماعامبەتوۆ ناتو-نىڭ رەسەيگە جاقىنداۋىنان قاۋىپتەنەدى...
يمانعالي تاسماعامبەتوۆ ناتو-نىڭ رەسەي مەن بەلارۋس شەكاراسىنا جاقىنداعاندىعىن ايتتى.
ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى تاسماعامبەتوۆ سولتۇستىك اتلانتيكا اليانسىنىڭ اسكەري بەلسەندىلىگى ارتقان تۇستا كەز كەلگەن ستسەناريدىڭ مۇمكىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار، باس حاتشى رەسەي مەن بەلارۋستىڭ باتىس شەكارالارىنا اسكەري بلوكتىڭ شابۋىلداۋشى ينفراقۇرىلىمىنىڭ جاقىنداۋىنا جاۋاپ رەتىندە رەسەيدىڭ يادرولىق دوكتريناسىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلگەنىن ەسكە سالدى: ‑ «الەمدە تەڭدەسى جوق «ورەشنيك» گيپەردىبىستىق قارۋىنىڭ ۇرىس جاعدايىندا سىنالۋى مىقتى قارسىلاستاردىڭ نازارىنان تىس قالمايتىنى — ماڭىزدى فاكتور»، — دەدى تاسماعامبەتوۆ. سوندىقتان تاسماعامبەتوۆ ناتو-نىڭ رەسەي مەن بەلارۋسكە باسىپ كىرۋىن مۇمكىندىگىن «ءابسوليۋتتى جاۋاپسىزدىق» دەپ اتادى.
قازاقتار يمانعالي تاسماعانبەتوۆتى وتە جاقسى بىلەدى، بىراق، قوعامدا پىكىردە ول تۋرالى پىكىرلەر بىركەلكى ەمەس: بىرەۋلەر ونى ۇزاق جىلدار نازارباەۆقا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن، جەر ساتۋ تۋرالى زاڭدى ەنگىزۋگە بارىن سالعان، نازارباەۆتىڭ باستاپقى حالىقتان جاسىرىپ شۆەيتساريادا تىققان اقشاسى جاريا بولىپ كەتكەندە، ونى مۇلتىكسىز قورعاعان، كوپ جىلدار بويى «قازاقستاننىڭ ەكىنشى پرەزيدەنتى» دەگەن اتاققا باستى ۇمىتكەر بولعان تۇلعا دەپ ساناسا، بىرقاتار قاۋىم ونى قازاقتىڭ ۇلت زيالىسى، قازاق مادەنيەتىنىڭ قولداۋشىسى، ەرلىگى مەن سەرىلىگى بار ناعىز قازاق جاناشىرى دەپ قابىلدايدى.
يمانعالي نۇرعاليۇلىنىڭ ءوزى دە وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتىمەن ەمەس، ءوزىن قوعامدىق قايراتكەر رەتىندە كورسەتۋگە ۇمتىلىپ كەلدى. ونىڭ ەلىمىزدەگى بەلگىلى اكتەرلار، كينواكتەرلار، سۋرەتشىلەر، جازۋشىلار مەن اقىندار ورتاسىندا دوستارى كوپ. مىنە، ولار شىعارماشىلىق تۇلعالار بولۋى سەبەپتى، قوعامدا يمانعالي نۇرعاليۇلىنىڭ جاعىمدى وبرازىن جاساۋعا كوپ ەڭبەك ءسىڭىرۋشى ەدى... ولاردىڭ ايتۋىنشا: يمانعالي – باتىل تۇلعا، ول –مەملەكەتشىل تۇلعا، ول – قازاقتىڭ نامىسىن قورعايتىن، ەسەسىن ەشكىمگە جىبەرمەيتىن تۇلعا، ول – قازاقستان پرەزيدەنتى بولۋعا لايىق تۇلعا دەپ سيپاتتالىپ كەلدى...
بىراق، ۋاقىت وتە كەلە، نازارباەۆتىڭ وعان دەگەن قاباعى قىرىن تارتىپ، ول شەتكە ىعىستىرىلدى. بىراق، ول قوعام نازارىنان تىس قالعان جوق ‑ ءالى دە سول دەڭگەيدەن تابىلۋدا... الايدا، ادامدى ۋاقىت وزگەرتەدى، ءومىر ءوز تەزىنە سالادى دەگەن راس پا دەيمىز. سەبەبى، جوعارىدا ايتىلعان سوزدەردەن «بۇگىنگى يمانعاليدىڭ» بۇرىنعى يمانعاليعا مۇلدەم ۇقسامايتىنىن بايقايمىز...
نەگە؟
ماسەلەن، «ناتو رەسەي مەن بەلورۋس شەگاراسىنا جاقىندادى» دەگەن ءسوزىن الايىق... بۇلاي دەسەك، «ناتو بۇعان دەيىن وزىنە مۇشە ەمەس شۆەتسيا مەن فينليانديانى وزىنە كۇشتەپ قوسىپ الىپتى‑مىس» دەگەن وي تۋادى. ال، شىندىعىندا، رەسەي ءوزىنىڭ ۋكرايناعا «جاريالاۋسىز سوعىس» اشۋى ارقىلى، ودان قاۋىپتەنگەن بەيتاراپ شۆەتسيا مەن فينليانديا ەلدەرىن ناتو‑عا ءوز ەركىمەن كىرۋگە ماجبۇرلەدى ەمەس پە؟ ەندەشە، يمەكەڭ ايتقان بۇل فرازا «ءبىز ناتو‑نىڭ رەسەي مەن بەلورۋسسيا شەگاراسىنا جاقىنداۋىنا سەبەپكەر بولدىق» دەپ ايتىلۋى كەرەك ەدى عوي...
ەكىنشىدەن، «ناتو‑نىڭ اسكەري بەلسەندىلىگى ارتقان تۇستا» دەپ قايىرادى ودكب جەتەكشىسى... بىراق، سولاي دە وتىرىپ، ول ناتو‑نىڭ شابۋىلداۋشى كۇشتەرىن نە سەبەپتەن رەتكە كەلتىرىپ جاتقانىن ايتپادى. بۇل دا تۇسىنىكسىز. ويتكەنى، رەسەيدىڭ ەشبىر وداقتاس مەملەكەتتەرىن ەسكەرتپەي، ولارمەن اقىلداسپاي، ۋكرايناعا قارسى ارنايى سوعىس وپەراتسياسىن باستاپ كەتۋى، سودان بەرى بۇكىل رەسەي اقپاراتتىق جۇيەسى «ءبىز يادرولىق قارۋدى قولدانامىز» دەپ جار سالۋى، ونى ءپۋتيننىڭ ءوزىنىن باستاپ، بۇۇ قابىرعاسىندا رەسەي وكىلىنىڭ اشىق ايتۋى – ناتو‑نى قانداي ءىس‑شارالار قولدانۋعا ماجبۇرلەيدى؟ ارينە، كۇش جيناقتاۋعا ماجبۇرلەيدى. وسىنى، ءوزى دە ءبىر ەلدىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولعان يمانعالي نۇرعاليۇلى بىلمەيدى دەگەنگە كىم سەنەدى؟
ۇشىنشىدەن، «ورەشنيك» اتتى زىمىراننىڭ اسكەري قيمىل جاعدايىندا سىنالۋىن ول ءبىر ەرلىككە بالاعانداي ايتىپتى. ال، ەندى، وسىنىڭ سالدارىنان ۋكراينانىڭ دا ءوز اتوم بومباسىن جاساۋعا «رەسمي رۇقسات» العانى راس قوي. ويتكەنى، 1994 جىلعى بۋداپەشت مەموراندۋمىنا ساي ۋكراينا يادرولىق قارۋدان باس تارتقانى ءۇشىن ونىڭ بەيبىتشىلىگىنە كەپىل بولۋشى ەلدىڭ ءبىرى رەسەي، ودان وزگە انگليا جانە اقش ەدى عوي. سوعان ساي، رەسەي ءوزىنىڭ بالليستيكالىق زىمىرانىمەن يادرولىق قارۋسىز ەل – ۋكراينانى اتقىلاۋعا ەش قۇقى جوق بولاتىن. بۇل جەردە باتىس ەلدەرىنە «ويلاناتىن» نەندەي ماسەلە بار؟ جوق. تەك ءبىر ماسەلە بار، ول ‑ ەرتەڭ زىمىراننىڭ وزدەرىنە ۇشىپ كەلۋ مۇمكىندىگى تۋرالى عانا بولماق...
بولماسا، «ءبىز ەشبىر ەلگە شابۋىل جاسامايمىز» دەپ وتىرعان ناتو‑نىڭ «بولاشاق شابۋىلداۋشى مۇمكىندىگىن» عانا ايتىپ، ەندى، وسى بولجامدى ودكب ءۇشىن ناقتى «قاۋىپ‑قاتەرگە» اينالدىرۋ كىمگە كەرەك؟ ءارى، ودكب‑عا مۇشە وزگە ەلدەر ءۇشىن ليگيتيمدى ەمەس سوعىستى باستاعان اگرەسسوردىڭ باسىنا تونەر «مۇمكىن بولار قاۋىپىنە» وزگە ەلدەر ويلانباستان «باس شۇلعيدى» دەگەنى قاي ساسقانى؟
ال، ەندى، ونىڭ «ناتونىڭ رەسەي مەن بەلورۋسقا باسىپ كىرۋ مۇمكىندىگى ءابسوليۋتتى جاۋاپسىزدىق» دەگەنىن قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك؟ كىم، قاشان رەسەيگە جانە بەلورۋسقا «باسىپ كىرىپتى»؟ فاكتى قايدا؟ ونى ايتىپ جۇرگەن «سەزىكتى سەكىرەر» دەگەن تاراپ ەمەس پە؟ بۇكىل ەۋروپانىڭ، باتىس الەمىنىڭ، دۇنيەجۇزىلىك جۇزدەن استام مەملەكەتتەردىڭ ايتاتىنى ءبىر عانا ءسوز: «رەسەي، سوعىستى توقتات، اسكەرىڭدى ۋكراينادان شىعار، بۇۇ بەكىتكەن تەرريتوريالىق زاڭدى ورىندا، ۋكرايناعا تيگىزگەن شىعىندى قالپىنا كەلتىر، اسكەري قىلمىسكەرلەر جازاعا تارتىلسىن» دەگەندەي ءسوز ەمەس پە؟
قازىر، اسكەري كۇشتەردى ەسكالاتسيالاۋ، سوعىسۋ الەمدەگى بىردە‑بىر ەلگە پايدالى ەمەس. وسىنى بۇكىل الەم ءبىلىپ وتىر... ەندەشە، ودكب اسكەري بلوك رەتىندە ناتو‑مەن جاۋلاسۋ ەمەس، دوستاسۋ جولدارىن ىزدەگەنى دۇرىس بولار ەدى...
يمەكەڭ وسىنى ايتسا، وندا ونى ناعىز ەر ازامات دەپ اتار ەدىك قوي...
Abai.kz
