«ەگەر ەرتەڭ ءسىزدىڭ قالاڭىزدا جارىق اتاۋلى ەش ەسكەرتۋسىز، نە بولماسا، تەحنيكالىق اقاۋسىز، نە بولماسا، تابيعي اپاتسىز، نەمەسە، لاڭكەستىك ارەكەتسىز، تەك كۇنى كەشەگە دەيىن ءسىزدىڭ ەڭ ۇلكەن وداقتاسىڭىز بولعان كورشىڭىزدىڭ شەشىمىمەن ءسونىپ، قالاڭىزدى قارا تۇنەك باسا قالسا – ءسىز نە ىستەر ەدىڭىز؟»

ءدال وسىنداي سوزدەر امەريكا قۇراما شتاتىندا ايتىلىپ جاتىر. ويتكەنى، امەريكاعا ەكسپورتتالاتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنا 25% باج سالىعىن ەنگىزۋ تۋرالى اقش‑تىڭ شەشىمىنەن كەيىن، كانادانىڭ پرەمەر‑مينيسترى مارك كارني جانە كانادانىڭ ەڭ ونەركاسىپتىك دامىعان ونتاريو پروۆينتسياسى باسشىلىعى وسىعان بايلانىستى بىلاي دەپ مالىمدەدى:

«ەگەر اق ءۇي تاريفتەر ەنگىزۋدى جالعاستىرا بەرسە، ءبىز ەش ويلانباستان ەنەرگيا جەتكىزۋدى توقتاتامىز — بۇل اقش-تى جارىقسىز قالدىرۋ دەگەن ءسوز. راسىندا، كانادا جىلدار بويى ءوزىن سولتۇستىك امەريكانىڭ ەنەرگەتيكالىق جۇرەگى رەتىندە بايقاتپاي كورسەتىپ كەلگەن. كانادا اقش-قا 70 ميلليارد اقش دوللارى كولەمىندە مۇناي، 9 ميلليارد تەكشە مەتر سۇيىتىلعان تابيعي گاز جەتكىزىپ وتىردى. سونىمەن قاتار، ونداعان امەريكالىق شتاتتاردىڭ ۇيلەرى، كاسىپورىندارى مەن اۋرۋحانالارىن قۋاتپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان كاناداداعى ءىرى گيدروەلەكتر ستانتسيالارىنان دا ەلەكتر ەنەرگياسى جەتكىزىلەدى».

دونالد ترامپتىڭ ەكىنشى مەرزىمى كەزىندە باستالعان ساۋدا سوعىسى ۋشىعىپ جاتىر: العاشىندا بۇل بولات پەن اليۋمينيگە قويىلعان تاريفتەر بولدى; كەيىن بۇل اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى مەن شەتەلدىك تەحنيكالارعا قارسى شارالار لەگىنە اينالدى. كوپتەگەن ادامدار ءۇشىن بۇل جاي عانا «ۇلتتىق مۇددە» بولسا، باسقالار ءۇشىن — «الەمگە ەكونوميكالىق باقىلاۋدى قايتا ورناتۋعا تىرىسۋ» دەپ باعالانۋدا.

بىراق كاناداعا بۇل كۇتپەگەن جەردەن شاپالاقپەن سوققانداي اسەر ەتتى. ءسويتىپ، ونتاريو قارسى قادام جاساۋعا بەل بۋدى. سەبەبى ونتاريو — جاي عانا پروۆينتسيا ەمەس، بۇل كانادا سياقتى الىپ مەملەكەتتىڭ ونەركاسىپتىك قوزعاۋشى كۇشى: مۇندا ەنەرگەتيكا، اۆتوكولىك جاساۋ، تەحنولوگيا جانە يننوۆاتسيا ورتالىقتارى ورنالاسقان. كانادادا «ونتاريو سويلەسە — كانادا تىڭدايدى، ونتاريو ارەكەت ەتسە — الەم سەزەدى» دەگەن ءسوز بار.

كانادالىق ەلەكتر قۋاتى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ سولتۇستىك-شىعىس بولىگىنىڭ قان تامىرلارىمەن اعىپ جاتىر. نيۋ-يورك، ميچيگان، يللينويس سەكىلدى شتاتتار مەن جاڭا انگليانىڭ كەيبىر اۋداندارى وسى ەنەرگياعا تاۋەلدى، بۇل — ءوندىرىستىڭ، مەكتەپتەردىڭ جانە ۇيلەردىڭ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ماڭىزدى. ەنەرگيا جەتكىزىلىمىن توقتاتۋ، نەمەسە، باعاسىن ارتتىرۋ  جاي عانا ىڭعايسىزدىق ەمەس، بۇل ‑ اپات!

كانادا بۇگىن «پارتنەرلىك شەڭبەردە كەلىسىپ الۋ» دەپ ترامپتان سۇراۋدان شارشادى. سونداي-اق، ۆاشينگتوننىڭ جاڭساق شەشىمدەرىنە تاۋەلدى بولۋدان دا قاجىدى. ەندەشە، كانادا ەلىنىڭ تىزگىنىن ۇقىپتى ءارى وقىعان‑توقىعان، تەحنوكرات پرەمەر-مينيستر مارك كارني ۇستاعان كەزدە — كانادا شاحمات ويناي باستادى، ال ترامپ بولسا «پوكەر» ويناپ وتىر. بۇل ويىندا تريگگەر — ەلەكتر قۋاتى بولدى.

ەندى ونتاريو ءجاي عانا تەتىكتى باسقان جوق — ناقتى ىسكە كوشتى. سولتۇستىك امەريكانىڭ ەنەرگەتيكالىق كارتاسىنا كوز جۇگىرتسەڭىز، ول اقش ءۇشىن جاعىمسىز شىندىقتى كورسەتەدى: امەريكاندىقتار تۇتىناتىن مۇنايدىڭ جارتىسىنان استامى كانادادان جەتكىزىلەدى، تابيعي گاز جەراستى شەكارالارىنان ءوتىپ، قاتتى قىس مەزگىلىندە ۇيلەردى جىلىتادى، ال كانادالىق گيدروەنەرگيا — تازا، تۇراقتى جانە ارزان. ەندى ول ءتىپتى اسا قۇندى بولا ءتۇستى – ويتكەنى، ۇزاق جىلدار بويى اقش ءوزارا تاۋەلدىلىكتى ءوزارا باقىلاۋدىڭ ءسينونيمى رەتىندە قابىلدادى. بىراق ونتاريو ەندى مىنەز كورسەتتى — ءوزارا تاۋەلدىلىك تە قارۋعا اينالا الادى ەكەن، اسىرەسە، شىن مانىندە  تاۋەلدى دەپ ەسەپتەپ كەلگەن كەشەگى سەرىكتەسىڭ ءوزىڭدى ەسكەرتپەي، ءوز بىلگەنىمىن «قوسقىشتى» باسىپ تۇرسا...

اقش-تىڭ اقپارات قۇرالدارى بۇل ەنەرگەتيكالىق قاۋىپتىڭ شىن نە جاساندى ەكەنىن تالقىلاپ جاتقاندا، نەمەسە، ءوزارا ەسكەرتۋلەر جاريالاپ جاتقاندا ‑ كانادا شىنىمەن ەنەرگيانى جەتكىزۋدى توقتاتسا، وندا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ءوشىرىلۋى ورىن الۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتىلا باستادى. بۇل جاعدايدا اۋرۋحانالار شامادان تىس جۇكتەلىپ، مەكتەپتەر جابىلىپ، ونەركاسىپ توقتاپ قالار ەدى. ەنەرگيا جەتىسپەۋشىلىگىنەن تۋىندايتىن مۇنداي «حاوس» — وسىعان دەيىن جالعاسقان «كانادالىق سىپايىلىقتىڭ اقىرى» بولار ەدى دەپ مالىمدەدى ونتاريو.

بۇل تەك مارك كارني مەن ونىڭ كەڭەسشىلەرى مۇقيات جاساپ شىققان كەڭ اۋقىمدى جوسپاردىڭ باستاۋى عانا! ال، ولاردىڭ كوپشىلىگى — حالىقارالىق قارجى ورتالىقتارىنان شىققان، ءوز ىسىنە جەتىك ماماندار...

وسىلايشا، كانادا اقش-تىڭ ساتەلليتىنەن دەربەس دەرجاۆاعا اينالۋدا. ونتاريو باتىل تۇردە بىلاي دەدى: «ءبىز بۇدان بىلاي ءوزىمىزدى اقش‑تىڭ اتقوراسى ساناۋعا شىدامايمىز!». ياعني، بۇل ءسوز «ەگەر، كاناداعا قارسى اقش قاتاڭ ەكونوميكالىق ساياسات جۇرگىزۋدى جالعاستىرعىسى كەلسە ‑ كانادا دا ءدال سولاي قاتتى ءارى شەشىمدى ارەكەت ەتە الادى» دەگەندى بىلدىرەدى.

ءابدىراشيت باكىرۇلى، ساراپشى

Abai.kz