2022 جىلى اقپاندا كرەمل قوجايىنى پۋتيننءىڭ ۋكرايناعا جاساعان باسقىنشىلىق سوعىسىنان كەيىن رەسەي كومپانيالارى سانكتسياعا ۇشىراپ، كورشى ەلدىڭ ەكونوميكاسى كەرى كەتكەنى بەلگىلى.

ناقتى دەرەك بويىنشا 25 مىڭعا جۋىق ورىس كومپانيالارى ەلىمىزگە كەلىپ قونىس تەپكەن. بۇعان ارينە ونلاين باسقارىلاتىن، ونلاين تابىس تاباتىن ءىرى كومپانيالار كىرمەيدى. ونىڭ نەگىزگىلەرىنىڭ قاتارىندا ميللياردتار اينالىمعا تۇسەتىن بۋكمەكەرلىك كومپانيالار اتالادى.

وتانداستارىمىزدى قارىزعا باتىرعان بۇل ۇتىس ويىندارى تۋرالى پارلامەنتتە باقىتجان بازاربەك باستاعان دەپۋتاتتار ماسەلە كوتەردى دە. بىراق سالاعا جاۋاپتى شەنەۋنىكتەر بۋكمەكەرلىك كومپانيالاردىڭ جوعارى سومادا سالىق تولەيتىنىن العا تارتىپ، ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويدى.

ەندى سول بۋكمەكەرلىك كومپانيالاردىڭ رەسەيدەگى قوجالارى قازاقستانعا وزدەرىنىڭ ەسەپتەۋ جۇيەسىن ەنگىزبەككە جانتالاسۋدا. وتكەن اپتادا ءماجىلىس دەپۋتاتى باقىتجان بازاربەك وسى ماسەلەنى توتەسىنەن قويدى. ونىڭ ەلىمىزدە ەنگىزىلىپ جاتقان بىرىڭعاي ەسەپكە الۋ جۇيەسىندەگى (ەسۋ) بىلىقتاردى اشكەرەلەپ، «NomaPay» جەكە كومپانياسىمەن قۇپيا كەلىسىمنىڭ استارىندا كاپيتالدى رەسەيگە جونەلتۋدىڭ پاسىق ەسەبى تۇرعانى تۋرالى مالىمدەمەسى جۇرت اڭىسىن قوزعادى.

دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، بىزدەگى ەسۋ رەسەيدەگى تسۋپيس جوباسىنىڭ تۋرا كوشىرمەسى ەكەن.

رەسەيدەگى تسۋپيس جۇيەسىنىڭ وپەراتورى «موبيلنايا كارتا» بانكتىك ەمەس نەسيە ۇيىمى. بىزشە كادىمگى ميكروقارجى ۇيىمى. وعان ۋمار كرەمليوۆ پەن «سوۆرەمەننىە پلاتيوجنىە رەشەنيا» جانە «تسەنتر پروگرەسسا بوكسا» اتتى فيرمالار ارقىلى ۆتب بانكى يەلىك ەتەدى. ناتيجەسىندە وسى توپ رەسەيدەگى بارلىق زاڭدى ونلاين-ءباس تىگۋلەردى، تريلليون رۋبل اينالىمى بار تولەم نارىعىن، ونداعان ميلليون ويىنشىنىڭ جەكە دەرەكتەرىن، تەلەفوندارىن، بانكتىك كارتالارىن، مەكەنجايى مەن قارجىلىق تاريحىن ءبىر جەرگە شوعىرلاندىرىپ الىپ، بارلىق بۋكمەكەرلىك كومپانيالارعا ديكتات ورناتقان.

ۋمار كرەمليوۆتىڭ ءوزى رەسەيدە ەكى رەت ءىستى بولعان ادام. ول باسقارىپ وتىرعان IBA حالىقارالىق بوكس قاۋىمداستىعى ابىرويدان جۇرداي بولىپ، ىشكى جەمقورلىق پەن قىلمىس الەمىنىڭ سەركەلەرىمەن بايلانىسى ءۇشىن وليمپيادادان شەتتەتىلدى. قازىر بارلىق دەرلىك ەلدەر IBA باسەكەلەسى، ءبىزدىڭ گەننادي گولوۆكين باسقاراتىن World Boxing ۇيىمىنا اۋىسىپ كەتتى. ال ۆتب بانكى ۋكرايناعا قارسى سوعىستى قارجىلاندىرعانى ءۇشىن اقش پەن ەۋرووداقتىڭ قاتاڭ سانكتسيالارىنىڭ استىندا. تسيپۋس وپەراتورى - «موبيلنايا كارتا» دا ەۋروپانىڭ بىرقاتار ەلدەرىنىڭ سانكتسيالىق تىزىمىندە. وسىنداي، قىلمىس الەمىنىڭ ادامدارى بيلەيتىن، سانكتسيانىڭ استىندا جاتقان رەسەيلىك قۇرىلىمدار باسقاراتىن جەكە جۇيەنى قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەرگە «ءساتتى مەملەكەتتىك مودەل» دەپ تانىستىرىپ، ەرىكسىز باس يزەتكەن.

Exclusive.kz باسىلىمى وسى تسۋپيس جۇيەسىنىڭ كورشىلەس رەسەيدە قانشالىقتى ءوز ماقساتىن ورىنداپ، قوعام مەن مەملەكەت مۇددەسىنەن شىققاندىعىن سارالاپ، اۋقىمدى زەرتتەۋ جاريالاعان. زەرتتەۋ ناتيجەسى تسۋپيس-ءتىڭ بيلىكپەن بايلانىسىپ العان ات توبەلىندەي توپتىڭ جىمىسقى ماقساتىنا جۇمىس ىستەپ جاتقانىن، نارىقتى كلاندىق ءبولىپ، جەمقورلىق مونوپوليا ورناتقانىن انىق كورسەتىپ وتىر.

قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەرگە كورسەتىلگەن تسۋپيس پرەزەنتاتسيالارىندا جۇيە «وففشورلاردى جەڭگەن جانە لۋدومانيانى اۋىزدىقتاعان مەملەكەتتىك رەتتەۋ مودەلى» رەتىندە سيپاتتالعان. الايدا تسۋپيس-ءتى زەرتتەگەندە، وندا ەشبىر مەملەكەتتىك باقىلاۋ تەتىكتەرى جوق ەكەنى انىقتالدى.

رەسەيدە تسۋپيس جوباسىن ەنگىزەر الدىندا، مۇددەلى توپتار مەملەكەت بۇل ماسەلەنى باقىلاپ وتىر دەگەندى كورسەتۋ ءۇشىن «ەدينىي رەگۋلياتور ازارتنىح يگر» (ەراي) اتتى ۇيىم اشقان. ونىڭ رەسمي مىندەتى تسۋپيس-ءتىڭ قاراجاتتى دۇرىس ءبولۋىن جانە الەۋمەتتىك مىندەتتەردى ورىنداۋىن باقىلاۋ دەپ جازىلعان. بىراق وسى تىرناقشانىڭ ىشىندەگى «مەملەكەتتىك ۇيىمنىڭ» باسشىلىعىندا كرەملەۆپەن تولىق بايلانىسى بار ادامدار وتىر. ۇيىم باسشىلارى ولەگ سايتوۆ پەن كيريلل ششەكۋتوۆ ۋمار كرەملەۆ باسقاراتىن IBA قۇرامىنداعى رەسەي بوكس فەدەراتسياسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەلەرى بولىپ تابىلادى. ال الەكسەي گراچەۆ كرەملەۆپەن بايلانىسى بار «سپورت ي وتەچەستۆو» جوباسىنان كەلگەن. تەك ءتورتىنشى باسشى عانا رەسەي قارجى مينيسترلىگىنىڭ وكىلى بولىپ تابىلادى. سوندا مەملەكەتتىك ۇيىمدى دا ۋمار كرەملەۆتىڭ قولىندا ۇستاپ وتىرعانى بايقالادى.

تسۋپيس SEPA مەن سبپ-دان دا قىمبات بولىپ شىققان. مىسالى تسۋپيس-ءتىڭ قارجىلىق ەسەبىنە كوز سالساق، ءبىر جىلدىق وپەراتسيالىق شىعىنى 7,6 ملرد رۋبل، ال پايداسى 31 ملرد رۋبل ەكەنىن كورۋگە بولادى. سوندا، رەسەيدىڭ بۇكىل بانك سەكتورىنا تۋرا وسىنداي قىزمەت ەتىپ وتىرعان سبپ ەكى ەسە از شىعىن جۇمساعان. ال ەۋروپالىق قارجى ترانزاكتسيالارىن قامتيتىن، جۇزدەگەن ميلليون پايدالانۋشىسى بار SEPA ۇيىمى نەبارى 2,5 ملرد رۋبل شىعىنداعان. ياعني، تەك بۋكمەكەرلەرمەن جۇمىس ىستەيتىن، ءبىر سەگمەنتتى عانا قامتيتىن تسۋپيس ەۋروپا مەن رەسەيدىڭ ەكى ءىرى پلاتفورماسىنان 2–3 ەسە كوپ قارجى جۇمسايدى. بۇل جۇيەنىڭ ەكونوميكالىق تيىمسىزدىگىن جانە ىشكى جىمقىرۋ مەحانيزمدەرىنىڭ بار ەكەنىن ايعاقتايدى. ەرتەڭ بىزدەگى ەسۋ دا جەمقورلىقتىڭ ورداسىنا اينالماۋىنا كىم كەپىل؟

تسۋپيس-ءتىڭ شىعىندارى ونىڭ سپورتقا بەرۋى ءتيىس قارجىسىمەن تەڭەسىپ قالعان. 2024 جىلى رەسەيدە تسۋپيس بەنەفيتسيارلارى 31 ملرد رۋبل پايدا كورگەن ۋاقىتتا سپورتتى قارجىلاندىرۋ تاپشىلىعى 18 ملرد رۋبلگە جەتىپ قالعان. سوندا تسۋپيس رەسەي سپورتىن قارجىلاندىرۋ پروبلەماسىن ەش شەشپەگەن. سەبەبى ولار قاي فەدەراتسيانى قارجىلاي قولدايتىنىن وزدەرى عانا تاڭداپ وتىرعان. بارلىق سپورتقا اقشا بەرمەگەن. مۇنداعى باستى ماقسات رەسەي سپورتىن قولداپ، دەمەۋ ەمەس، سالانى مونوپوليالاپ وراسان پايدا تابۋ بولعانى تۇسىنىكتى. وكىنىشتىسى، تۋرا وسى مودەل قازاقستانعا كەلە جاتىر.

رەسەيدە تسۋپيس مونوپولياعا اينالعاننان كەيىن كرەمليوۆ نارىقتاعى بۋكمەكەرلەرگە «دولياڭدى بەر، ايتپەسە جۇيەدەن اجىراتامىز» دەپ، ولاردى تولىق ءوز قاناتىنىڭ استىنا العان. تۋرا بىزدەگى بولات نازارباەۆ كەيسى دەپ ايتساق بولادى. ال رەسەي زاڭناماسى بۋكمەكەرلەرگە تسۋپيس-سىز جۇمىس ىستەۋگە تىيىم سالادى. بىردەن ليتسەنزيادان ايىرادى. رەسەيدىڭ بار تابىسىن الىپ وتىرعان كرەملەۆ ەندى تۋرا وسى سيستەمامەن قازاقستان نارىعىن دا قاناتىنىڭ استىنا الماقشى. دەمەك بىزدە قاي بۋكمەكەر جۇمىس ىستەيدى، كىم قانشا ۇلەس بەرۋى ءتيىس، ءبارىن كرەملەۆ شەشەدى دەگەن ءسوز. ال بىزگە بۇل كەرەك پە؟

Abai.kz