تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «امەريكا كۇندەلىكتەرى» اتتى جولجازباسىنىڭ العى ءبولىمىن وقىرمانداردى امەريكا استاناسى – ۆاشيگتوننان العان اسەرىمەن ءبولىسۋ ۇستىندە ۇزگەن ەدىك، ەندى سول ءبىر ويدى توقتاعان جەرىنەن جالعاماقپىز.

جولجازبانىڭ العى ءبولىمىن  http://abai.kz/post/view?id=2464      سىلتەمەسىنەن وقي الاسىزدار. ال، «امەريكا كۇندەلىكتەرىنىڭ» جارىق كورگەن بولىمدەرىن بىلاي تابۋعا بولادى:

http://abai.kz/post/view?id=2450 

http://abai.kz/post/view?id=2410 

http://abai.kz/post/view?id=2392

http://abai.kz/post/view?id=2365

http://abai.kz/post/view?id=2341

http://abai.kz/post/view?id=2328

http://abai.kz/post/view?id=2298 

http://abai.kz/post/view?id=2264

http://abai.kz/post/view?id=2251

http://abai.kz/post/view?id=2238 

كاپيتوليادان كەيىنگى عيمارات – جوعارعى سوت. وعان كەيىننەن پرەزيدەنتتىڭ اق ءۇيى قوسىلعان. ەڭ قۇرمەتتى عيمارات وسى ۇشەۋى. قالعاندارى سولاردىڭ ىعىندا. 1800 جىلى ۆاشيگتون ولگەن سوڭ استاناعا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ اتى بەرىلگەن (بىزدەگى نۇر-استانا دەگەن ۇسىنىس تا سونىڭ جاڭعىرتپاسى). جوعارعى سوتتىڭ 9 مۇشەسى بار. ولار ماڭگىلىككە سايلانادى. قىلمىسى اشىلسا عانا بار رەگالياسىنان ايىرىلماق. ابايدىڭ: توبە بي سايلايىق. ول ەش نارسەگە مۇقتاج بولماسىن. انتتان اتتاعان بىرەۋ بولماسا، جاماندىققا جولاماس. حالىق تا قادىرىن ءبىلىپ، سەنىپ، سىيلاپ وتەر ەدى – دەگەن پىكىرىنىڭ ءبىر ۇشقىنى وسىندا جاتىر. بىزدەگى كونستيتۋتسيالىق سوت پەن جوعارعى سوتتىڭ مۇشەلەرى دە، توراعالارى دا تاعايىندالاتىن بولۋى كەرەك. بيلىككە قارايلاعان سوتتىڭ بەتى حالىققا ىقىلاسپەن بۇرىلا قويماسا كەرەك.

قالانىڭ شىرايىنا قاراعاندا كوگالداندىرۋعا ەرەكشە ىقىلاس بىلدىرەدى. 2-3 قاباتتى ۇيلەردىڭ اۋلاسى كوكمايسا، تازا. ەگەر كوگالداندىرماسا اجەپتاۋىر سالماقتى ايىپ سالىنادى ەكەن. شەتكى قىراتقا شىعا كەلگەندە بيىك ءدوڭنىڭ ۇستىندەگى اپپاق كاپيتوليا كورىندى. مۇناراسىنىڭ باسىنداعى بيلىك پەن ادىلەت قۇدايىنىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ بەتى شىعىسقا قاراپ، شىققان كۇندى قۇشاعىن جايىپ قارسى الادى. بۇل – ەۋروپانىڭ دا سول جاقتا ەكەنىن ۇنەمى ەسكە سالىپ تۇرادى. سونىمەن قاتار، دجوردج ۆاشينگتوننىڭ قۇرمەتىنە تۇرعىزىلعان ۇستىن دا اسپانعا شانشىلىپ، امەريكانىڭ رۋحىن كوتەرىپ تۇر. جالپى مۇندا كاپيتوليادان بيىك ءۇش-اق عيمارات بار كورىنەدى. ولارعا نەگە سونداي ەرەكشەلىكتىڭ بەرىلگەن سەبەبىن انىقتاي المادىم. بۇتالى قاراعاشتار مەن قانت ۇيەڭكەسىنىڭ اياسىنداعى 2-4 قاباتتى ۇيلەردىڭ شاتىرىنىڭ شەتىنەن كاپيتوليا مەن ۆاشينگتوننىڭ ۇستىنى اعاراڭداپ قىلاڭ بەرىپ، قاي قالادا جۇرگەنىڭدى ۇنەمى ەسكە سالىپ تۇرادى ەكەن.

جول رەتى سولاي بولدى ما، جوق، اسكەري شەرىكتىڭ كۇزەت اۋىستىراتىن شەرۋ ءراسىمىنىڭ ۋاقىتىنا ءدوپ كەلۋدى ويلادى ما، الدە كورسەتكەن قۇرمەتى مە، ءبىزدىڭ ۆاشينگتونمەن تانىسۋىمىز – امەريكانىڭ ەڭ قاسيەتتى قابىرستانى، امەريكا ءۇشىن قازا تاپقان اسكەري قۇربانداردىڭ زيراتى – ارلينگتوننان باستالدى. مۇندا وتان ءۇشىن ءومىرىن قيعان 300 مىڭنان استام جاۋىنگەر جەرلەنىپتى. جالعىز شارتى – اسكەري قىزمەتكە نە امەريكا ءۇشىن بولعان شايقاسقا قاتىسىڭ بولۋى كەرەك. الىپ ءارى جاپ-جاسىل قىراتتاعى زيراتتار دا شەپ قۇرىپ، ساپ-ساپ بولىپ، تىگىنەن دە، كولدەنەڭىنەن دە، بۇيىرىنەن دە ءتۇپ-ءتۇزۋ كورىنەتىن اق پليتا مەن اق قالاقتاس تۇر. ەسكى زيراتتاردا عانا تۇعىرتاستار، ەسكەرتكىشتەر ورناتىلعان. ارلينگتون – ۆاشينگتونعا جولى تۇسكەن كەز-كەلگەن ادامنىڭ ءبىر ءتاۋ ەتىپ كەتەتىن تاۋفيقتى ورىن. مۇندا امەريكانىڭ ءوز ازاماتتارىنا دەگەن قۇرمەتى، ەسكەرۋسىز قالدىرمايتىن سالتاناتى جانە ۇلىلىعى پاش ەتىلگەن (بىزدە دە، ءار كەزەڭدە، ءار ءتۇرلى سوعىس پەن كوتەرىلىستە قازا تاپقان قۇرباندارىمىز بار سياقتى ەدى. امالىمىز قانشا. سولاردىڭ ەرمەن مەن ەبەلەك، بيدايىق باسقان قابىرلەرى كوز الدىما ەلەستەدى).

         قىراتتىڭ توبەسىندەگى مەموريالدىق ەسكەرتكىشتەگى شەرىكتەردىڭ كۇزەت الماسۋىن كوردىك. سىمداي تارتىلعان، سىرىقتاي ءتۇزۋ، بويى سۇڭعاق. سالتاناتتى اسكەري كيىمى سىپتىقتاي. يەكتەرى پاڭدىقپەن، ەرلىك رۋحپەن تىك كوتەرىلگەن. ءار ادىمىن بايىپتى ءارى نىقتاپ باسقان شەرىكتەردىڭ شەرۋلى الماسۋى اسەرلى-اق. قارۋلارى دا سايلى. ساردارىنىڭ داۋىسى دا ناق-ناق، تاق-تاق، انىق: «امەريكا ءۇشىن قازا تاپقان ارداگەرلەردىڭ مەموريالىن كۇزەتۋ شەرۋى قابىلداندى» – دەگەن سوڭ امەريكانىڭ گيمنى ورىندالدى. سودان كەيىن ءار شەرىك ءوز ورىندارىنا قارىشتاي ادىمداپ بارىپ، قۇرمەتتى قاراۋىلعا تۇردى. بۇل راسىمنەن كەيىن زەڭبىرەك ءۇنى ەستىلدى.

مەن: وسى قىراتقا كوتەرىلىپ كەلە جاتقاندا جولىققان، يسپانيانىڭ قورعانىس ءمينيسترى وبامانىڭ قابىلداۋىندا ەكەنىن، قازىر وسىندا تاعزىم ەتۋگە كەلەتىنىن ايتىپ، بوتينكاسى اياعىن قاجاعاندىقتان، كروسسوۆكا ساتىپ العانىن تۇسىندىرگەن، استانادا بولعاندىعىن ايتقان يسپاندىق وفيتسەردىڭ سوزىنە وراي، يسپانيانىڭ قورعانىس ءمينيسترىنىڭ قۇرمەتىنە اتىلعان زەڭبىرەك شاشۋى عوي – دەپ ءتۇسىنىپ ەم. ولاي ەمەس، ءبىر اسكەري ادام جەرلەنىپ جاتىر ەكەن. ونى قايتار جولداعى دجون كەننەديدىڭ، ەدۆارد كەننەديدىڭ، جاكلين كەننەدي-ءوناسيستىڭ زيراتىنا تاعزىم ەتۋگە بارعاندا ءبىلدىم. اعايىندى كەننەديلەر امەريكانىڭ اسكەري قارۋلى كۇشتەرىندە قىزمەت ەتكەن ايتۋلى وفيتسەرلەر بولىپتى. جاكلين – ارلينگتوننىڭ كۇتىمى مەن سالتاناتىنا ەرەكشە ۇلەس قوسىپتى. دجون كەننەديدىڭ قابىرىندە ماڭگىلىك الاۋ جانىپ تۇر.

بۇكىل ۆاشينگتون الاقانداعىداي كورىنىپ تۇرعان بۇل قىراتقا كەز كەلگەن پرەزيدەنت جەرلەنە بەرمەيدى ەكەن. مىندەتتى تۇردە امەريكانىڭ مۇددەسىن قورعاپ، سوعىسقان اسكەري قۇرامانىڭ تىزىمىندە بولۋىڭ ءتيىس. ارلينگتون قابىرستانىنىڭ مۇراجايىنىڭ تاريحىمەن تانىستىق. مۇندا وسىندا جەرلەنگەن پرەزيدەنت ادامستان باستاپ، كەننەديلەردىڭ،  ۆەتنام سوعىسىندا قازا تاپقانداردىڭ راسىمدەلۋى كورىنىس بەرەدى. ءتۇرلى-ءتۇرلى اسەر مەن قيلى-قيلى  ويلاردىڭ شارماۋىن جامىلىپ ارلينگتوننان دا شىقتىق. مۇنى دا كورگەنىمە شۇكىرشىلىك ەتتىم.

روللينگ اتتى شاعىن كەنتتەگى (بىزشە شاعىن اۋدان دەسە دە بولادى) قىتاي اسپۇزىلىنا تۇستەندىك. مىنە، امەريكانى ارالاعالى پالەنباي كۇن بولدى، نە نيۋ-يوركتە، نە نيۋ-دجەرسيدە، نە فيلادەلفيادا، ءتىپتى ارلى-بەرلى جول بويىندا قىتاي اسپۇزىلىنان باسقا جەردەن ءدام تاتپاپپىز. سەبەبى، جەرگىلىكتى امەريكاندىقتاردىڭ تاعامدارى قىمبات، ءبىزدىڭ قالتامىز كوتەرمەيتىن كورىنەدى. سوندا عانا وسىدان ەكى جىل بۇرىن 5 ميلليون قىتاي ۇلتىنىڭ وكىلىنە امەريكانىڭ ازاماتتىعىن بەرگەنىنە تاڭدانعانىم ەسىمە ءتۇستى جانە نەگە بەرىلگەنىن ەندى ءتۇسىندىم. يەلەرىمەن ەكى-ءۇش اۋىز شۇلدىرلەستىم. ءوزارا دابىرلاسىپ قالدى. وزگە ساپارلاستارىم ماعان ادىرايا قارادى.

مىنە، ۆاشينگتوننىڭ ءبىر بولىگى سانالاتىن، ارالارىن پوتوكاما وزەنى ءبولىپ تۇرعان دجوردجتاۋندى ارالاپ كەلەمىز. ەسكى ۇيلەر قالانىڭ ءسانىن اشىپ تۇر. ءبىرشاما قالىپتى ساقتالعان سەمەيدەگى ۇيلەر دە وسىنداي قۇرمەتكە لايىق قوي. اباي تابالدىرىعىن اتتاعان كىتاپحانا ءۇيىن ءبىر ساۋداگەرگە، الاش ورداسىن – ايەلدەردىڭ موناسترىنە-شىركەۋگە ساتىپ جىبەرگەن ءبىر جىلپوس اكىم اعامنىڭ تۇرقى قارسى الدىمدا كومەسكى كورىنىس بەردى. ە، اعالىعىڭا دا، اكىمدىگىڭە دە بولايىن... – دەپ وي قۋىپ وتىرعاندا، دجوردجتاۋن ۋنيۆەرسيتەتى مەن وندا وقيتىن ستۋدەنتتەر تۇراتىن جاتاعان ورامعا كەلدىك. ەڭ ايبىندى توبەشىكتە كىتاپحانا سالىنىپتى. مۇندا شىركەۋ مەن كىتاپحاناعا دەگەن قۇرمەت بىردەي سياقتى. سۇيىنەتىن قۇبىلىس. جاستارى كوپ ورام بولعان سوڭ، ناسىلارالىق جۇدىرىقتاسۋلار دا ورىن الىپ قالاتىن كورىنەدى. ءجا، باس جاققا بارماعانىم ءجون شىعار...

ۆاشينگتوندا كەشكە جاقىن كوبىنەسە شەتەلدىكتەر سەرۋەندەيدى ەكەن. ەلشىلىكتەر قالاشىعى باستالىپ كەتتى. كەڭەس وداعى ەلشىلىگىن مۇراگەر ەتكەن رەسەيدىڭ عيماراتى كولەمدى دە كورنەكتى. ۋكراينانىڭ دا ورنىعۋى مىعىم. جيىنى قىرىققا جاقىن ەلشىلىك ءۇيىن ساناپ وتىرىپ كوردىم. وزبەكستاننىڭ، تۇرىكمەنستاننىڭ، تاجىكستاننىڭ، قىرعىزستاننىڭ تۋلارى جەلبىرەپ تۇر. يريناعا رەنىش ءبىلدىردىم. جۇرگىزۋشى تاعى ەكى-ءۇش كوشەنى اينالدى. قازاقستاننىڭ تۋى كوزىمە تۇسپەدى. قىرعىزستان قۇرلى ساناتقا قوسىلاتىن الۋەتىمىز بار سياقتى ەدى. سوندا الگى ءبىزدىڭ «قاۋىپسىزدىگىمىزگە كەپىلدىك» بەرگەن امەريكانىڭ ەلشىلىكتەر قالاشىعىنان قازاقستانعا ورىن تيمەگەنى مە؟ كەۋدەسىنە ناندى ەمەس، شيكى ەتتى ءپىسىرىپ جۇرگەن ەلشىلەرىمىز نە بىتىرگەن، قاي بۇرىشتى بارىپ پانالادى ەكەن. وزگەنى قويشى، مىنا رەسەي، ۋكراينا، وزبەكستاننان كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ الدىندا جەرگە قاراپ قالدىم. بۋلىعىپ، ناۋمەز، جاسىعان، ءتىپتى قورلانعان كۇيدە وتىرىپ، ماسونداردىڭ قاسيەتتى عيباداتحاناسى سانالاتىن، الگى دەن براۋننىڭ شىعارماسى ارقىلى قابات-قاباتتارىنىڭ، شاتىرىنىڭ، جەرتولەسىنىڭ باسپالداقتارىنىڭ سانىنا (33!) دەيىن بىلەتىن شىركەۋدىڭ ساۋلەتىنە  ءسۇيسىنىپ قاراي المادىم. ماعان مۇندا كەلۋدىڭ تۇك ماعىناسى جوق سياقتى ءتۇڭىلىپ كەتتىم. قانشا ايتقانمەن جول ۇستىندەگى جولاۋشى ەمەسپىز بە، سەرىكتەرىم دە، يرينا دا جۇباتىپ: «ەلشىلىك بار. تەك قيىس قالعان عوي» – دەسەدى. بار ەكەنىن مەن دە بىلەم. ءتىپتى ەڭسەلى دە شىعار. بىراق مىناۋ تاۋەلسىز ەلدەردىڭ تۋى بىرىمەن ءبىرى جارىسا سالتاناتپەن جەلبىرەپ تۇرعاندا، سەنىڭ تۋىڭنىڭ تاسادا قالعانىنا قورلانادى ەكەنسىڭ. ويۋ-ورنەگى ەرەكشە ەكى-ءۇش اراب پەن تۇركيا ەلشىلىگىنىڭ عيماراتىن كورسەتتى. مۇسىلمانسىڭ، تۇرىكسىڭ، ەسكەرىلگەنسىڭ – دەگەنى عوي. ءبارىبىر، قازاق ەلىنىڭ تۋىنداي قالاي اسەر ەتسىن. بىراق وعان دا ءتاۋبا.

مىسىم باسىلىپ، جاسىپ قالعانىم سونداي، كىلەڭ ايعىرعا (مۇنىڭ دا ءوز سەبەبى بار ەكەن) مىنگەن ازاتتىق گەنەرالدارىنىڭ مۇسىنىنە دە، سونشاما كورۋگە ىنتىزارلى بولعان دجوردج ۆاشينگتونىڭ اق سۇڭگىدەي اسپانعا قادالعان ۇستىندارىنا دا سەلقوس كوز سالدىم. «تۇرسىن، تۇعىرى ورنىقتى بولسىن» – دەگەنشە، اق ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ توقتادىق. اينالاسىن اسكەر مەن كۇزەت قورشاپ الىپتى. بۇگىن باراكا وباما قىزمەتتە، باعاناعى يسپانيانىڭ قورعانىس ءمينيسترى ىشىندە بار، شەتەلدىك اسا مارتەبەلى لاۋازىمدىلاردى قابىلداپ جاتقان شىعار. اۋلاسى كەڭ تىنىستى دەمەسەڭ، ەكى قاباتتى اق ءۇي، قاراپايىم عانا. شاتىرىندا قارۋىن كەزەنىپ قاراۋىلدار تۇر. ءدىڭى جۋان اعاشتار عانا جايباراقات. بۇرىلا بەرگەنىمدە بىزگە بالا كەزدەن اتى قانىق پولياك ارداگەرى كوستيۋشكونىڭ ەسكەرتكىشى كوزگە ءتۇستى. ەۋروپانى، پولشانى، رەسەيدى ەلەڭدەتكەن ەرجۇرەك كوستيۋشكو ودان بۇرىن امەريكانىڭ ازاتتىعىنا ۇلەس قوسىپتى. مۇندا ەرتەڭ قايتىپ كەلەتىن بولىپ كاپيتولياعا بەتتەدىك. جولاي الەم اتىنا قانىق فبر-ءدىڭ – فەدەرالدىق بارلاۋ بيۋروسىنىڭ عيماراتىن شالىپ قالدىم. ەسكىنىڭ دە، جاڭانىڭ دا تابى اڭعارىلاتىن عيمارات. ال ونىڭ ىشىندە الەمنىڭ تاعدىرى تالقىعا ءتۇسىپ، شەشىلىپ جاتقانى انىق. كەرەك، بىراق ءبىز اۋلاق جۇرەتىن مەكەمە.

مىنە، اتاق پەن اڭىزعا بوككەن توبە باسىنداعى اق گرانيتتەن قالانعان كاپيتوليا – كونگرەسس عيماراتىنا دا كەلدىك. مۇنىڭ سالىنۋ تاريحى، ساۋلەت ۇلگىسى، ىشكى ورنەگى، بەزەندىرۋى، ءار بولمەسى مەن ونداعى شىراقتاردىڭ سالماعى مەن قۇنى، شارشى كولەمى، كەيىن سالىنعان باسپالداعى تۋرالى جازىپ تاۋىسا المايسىڭ. ول تۋرالى ارنايى باسىلىمدار دا جەتكىلىكتى جانە كۇندەلىكتى كوتەرەتىن كولەمگە سىيمايدى. مىسىنىڭ وزىمەن باسىپ، دۇنيەگە ىقپالىن ىمىمەن جۇرگىزىپ تۇرعان ۇلى عيمارات ەكەنىنە كۇدىكسىز مويىنسىناسىڭ. تەك مۇناراسىنىڭ باسىنداعى بوستاندىق تۇلعاسىنىڭ بەتى شىعىسقا، ياعني، نەگىزگى باسپالداق پەن ۇلى اللەياعا، ۆاشينگتوننىڭ، لينكولننىڭ، دجەففەرسوننىڭ ەسكەرتكىشىنە جانە اق ۇيگە تەرىس قاراپ تۇر. ونىڭ دا ءوز قۇپياسى بار شىعار. ارتىندا ۇلى امەريكا قۇرىلىعى، الدىندا – الەم، ياعنىي، بۇكىل جەر شارى. ءيا، بۇل دا ەمەۋرىن.

تۋرا الدىندا اتتىلى قولباسشىنىڭ (اتىن ۇمىتتىم) ايعىر مىنگەن ءمۇسىنى تۇر. بۇل گەنەرال ءجۇرىسى جۇمساق دەپ سوعىسقا ۇنەمى بيە ءمىنىپ شىققاندىقتان دا، ونىڭ ەسكەرتكىشىنە بيەنىڭ تۇرقىن سالىپتى. بۇعان ءۇرىم-بۇتاقتارى نامىستانىپتى. انالىق تەكتى قاسيەت تۇتاتىن گەندەرلىك ساياسات ۇستاناتىن جىنىس قايراتكەرلەرىنىڭ دە كوڭىلىنە كەلەتىندىكتەن، بيەنىڭ تۇرقىن كەيىن ايعىرعا «اينالدىرىپتى». بۇل – ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق تۇرعىدان قيىنعا سوقپاعان سياقتى. سونداي ءبىر كوڭىل-كۇيمەن كاپيتوليانىڭ باسپالداعىمەن كوتەرىلىپ، تابالدىرىق تاسىنا تابان تىرەپ، باتىسقا ۇزىننان ۇزاق سوزىلعان ازاتتىق اللەياسىنا قارادىم. شىنىن ايتايىن، كۇننىڭ كەشكى قىزىل شاپاعىنا شومىلعان مۇنداي عاجايىپ كورىنىستى بۇرىن كورمەپپىن. عاجاپ! – دەگەننەن باسقا تەڭەۋ ول سەزىمدى جەتكىزە المايدى. الگى قىزىل شاپاق ىشتەگى نالانى دا ىدىراتا باستاعانداي... جىتىلەپ نازار سالدىم. 

 الىستا ورمان مەن ويلى-قىرلى قىرات قىزىل شاپاققا مالىنعان. ارلينگتون قابىرستانىنىڭ سۇلباسى شالىنادى. ودان بەرىدە قىزىل شوقتاي بالقىعان پوتوماك وزەنىنىڭ ايدىنى. اسپانعا شانشىلعان دج.ۆاشينگتوننىڭ اق گرانيت ۇستىنى زاڭگىر كوكتى تىرەپ تۇرعان سىرىق سياقتى.

ال اۆراام لينكولننىڭ مەموريالدىق عيماراتى قىزىل وتتى ايدىننىڭ ۇستىندەگى كەمە ءتارىزدى. ونىڭ الدىنداعى قاۋىزعا تۇسكەن قىزىل نۇردىڭ بەتىندە ۇستىننىڭ دا، كاپيتوليانىڭ دا، مەموريالدىڭ دا بەينەسى ۇساق تولقىنمەن كىلكي تەربەلەدى. ءار مينۋت سايىن ۇشىپ-قونىپ جاتقان ۇشاق پەن تىكۇشاق ايدىن بەتىندە قالقىعان اق قازداي اسەر بەرەدى. بارلىق داڭعىلدار مەن كوشەلەر ءۇشبۇرىشتانىپ كەلىپ كاپيتولياعا تۇيىسەدى. بەينە ءبىر ماسونداردىڭ ءلابيرينتتى نىسپىسى بولۋشى ەدى، تۋرا سودان اينىمايدى.

ماسون دەمەكشى، امەريكانىڭ پرەزيدەنتتەرىنىڭ دەنى ماسوندار. ال دجوردج ۆاشينگتون باس ماسون بولىپ ەسەپتەلەدى. ونىڭ ۇستىنى سازداۋىتتىڭ ۇستىنە ورناتىلعاندىقتان دا، تۇعىرتاسى جەرگە باتىپ كەتكەن. سوندىقتان اراعا ءبىراز جىلدار سالىپ بارىپ جوعارعى جاعى سۇرعىلتتاۋ گرانيتپەن قالانعان-مىس دەسەدى. ال مەن پاراقتاعان اقپاراتتاردىڭ بىرىندە:«ۇستىننىڭ استىندا ماسونداردىڭ قۇپيا عىلىمي ماعلۇماتتارىن جاسىراتىن 333 باسپالداقتان تۇراتىن قويما بار. ول قازىلىپ بىتكەنشە جىلدار وتكەن. ەگەر ول قۇپيا عىلىمي ماعلۇماتتار قارا نيەتتى وقىمىستىنىڭ قولىنا تۇسسە، دۇنيە استان-كەستەن بولۋى عاجاپ ەمەس» – دەگەن مالىمەت بار ەدى. قايسى جورامال دۇرىس. كەيىنگى ءبىر جەر سىلكىنىسىندە ۇستىننىڭ تۇعىرىنا سىزاتتى جارىقشاق ءتۇسىپتى، قازىر سونى بولاتپەن شەگەندەپ جاتقان كورىنەدى.  سوندا دا: ءبىر نۇكتەگە تۇسكەن اۋىر سالماقتى كوتەرە الماي سازدى جەر شوگىپ كەتتى مە؟ الدە، 333 باسپالداقتى شىڭىراۋدىڭ قابىرعاسى سىر بەردى مە؟ – دەگەن كۇدىك قىلاڭ بەردى. امەريكا قۇرىلىعىنىڭ جەر استى بەدەرى جالپىلاما تۇتاس جاقپار تاس ەكەنى تۋرالى جاعىرافيالىق مالىمەتتەر شىندىق بولسا، وندا الگى ەكىۇشتى ويدىڭ قايسىسىنا ءجىپ بايلاۋ قاجەتتىگىن، ەشكىمدە كەپىلدىك بەرە ايتا الماسى انىق.

قالاي دەگەنمەن دە، وسىناۋ تاڭعاجايىپ قۇبىلىستى كورىنىسكە تاڭدانا ءسۇيىنىپ، قالا كوشەسىن ارالاۋعا كوشتىك.

مىنە، عىلىم اكادەمياسى. كادىمگى سىرتى جۇپىنى عيمارات. ءبىزدىڭ اكادەميانىڭ عيماراتى ونىڭ قاسىندا كاپيتوليا دەڭگەيلەس. بىراق مۇنىڭ ىشىندەگى عىلىمي ويدىڭ ۇشقىرلىعى سونداي، قازىر ولار ۇشىرعان عارىش وبسەرۆاتورياسى كۇن جۇيەسىنەن ارى اسىپ، ەكىنشى ءبىر الەمنىڭ ەسىگىن ىزدەپ، تۋرا جەردىڭ كوشىرمەسى سياقتى پلانەتانى جەتىنشى گالاكتيكادان تاپتى. ال ءبىزدىڭ اكادەميكتەردىڭ «گالاكتيكالىق ءورىسى» –  ءتور مەن كورمەنىڭ اراسى. اكادەميانىڭ باتىس بۇرىشىنا كىپ-كىشكەنتاي، تۇرقى 16 جاسار بالانىڭ تۇرقىنان اسپايتىن ەينشتەيننىڭ ەسكەرتكىشى  وتىرعان كۇيىندە قۇيىلىپتى. ءجۇزى سونداي مەيىرىمدى، كىمنىڭ دە بولسا، ەركەلەگىسى كەلەتىندەي. سول سەزىمىن تەجەي الماعان بالا دا، ەرەسەكتەر دە تىزەسىنە قارعىپ شىعىپ، شاشىن سيپاپ، مۇرىنىن قىسىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپ جاتىر. قورلىق پا، باسىنۋ ما، ءوزىمسىنۋ مە،  اجىراتا المادىم. الدىنداعى دوڭگەلەي تەگىستەلە توسەلگەن ءمارماردىڭ بەتىندەگى اق نۇكتەلەر – سول ەسكەرتكىش ورناتىلعان كۇنگى جۇلدىزدار جۇيەسىنىڭ عالامداعى ورنالاسۋ ورىنىن كورسەتەدى ەكەن. ەسكەرتكىشتىڭ ارتىندا اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ، ونىڭ ىرگەسىندە ادىلەت ءۇيىنىڭ، جەردى ەزىپ تۇسىرەردەي اۋىر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ عيماراتى تۇر. اق ءۇي دە قاشىق ەمەس.

ءبىز ءوزىمىز تاڭ قالعان بوستاندىق اللەياسىنا قاراي قادام باستىق. قارسى الدىمىزدا لينكولننىڭ مەموريالى. وعان دەيىن تەگىس كوكمايسا سياقتى ەدى. كەنەت سول قاپتالعا قاراي ويىسقان توپقا ىلەسپەي تارتىنشاقتاي بەرىپ ەم، كوكمايسانى ويا تۇيەتايلانىپ بارىپ تەرەڭدەپ، ودان تىك بۇرىش ارقىلى بۇرىلىپ، قايتادان تۇيەتايلانا ورلەگەن تراپەتسياعا كوزىم ءتۇستى. جەرگە قابىرعالانا قاپتالعان قارا ءمارماردا قاپتاعان ءتىزىم. سويتسەم، بۇل ۆەتنام سوعىسىندا قازا تاپقان، نە بەلگىسىز كەتكەن جاۋىنگەرلەرگە ورناتىلعان ەسكەرتكىش تاقتا ەكەن. اۆتورى سول كەزدەگى ستۋدەنت لي دەگەن بوستوندىق قىتاي قىزى ەكەن. بۇل جوبا بۇكىلامەريكالىق بايقاۋدا باس بايگەنى جەڭىپ الىپتى،  وسى ەسكەرتكىشى ارقىلى ءليدىڭ اتى بۇكىل امەريكاعا ايگىلەنىپتى. ەسكەرتكىش تاقتانىڭ جەرگە سىڭىرىلە ورنالاستىرىلۋىنىڭ باستى ەمەۋرىنى: ءبىرىنشى، ولار امەريكا ءۇشىن جەر قۇشتى. قايتىپ ورالمايدى. قۇربانداردىڭ اتىن ىزدەپ جۇرگەندەر سونى سەزىنۋى كەرەك.  ەكىنشىدەن، سەندەر دە جەر استىنا تۇسەسىڭدەر. سوندىقتان ولاردى ۇمىتپاي ەستەرىڭدە ۇستاڭدار – دەگەندى تۇسپالدايدى ەكەن. مۇنى قابىلداماعاندار دا بولىپتى. سوندىقتان جاڭاعى ەكى قابىرعانىڭ ورتاسىنداعى جاساڭعا، زاڭگىنىڭ، لاتىنامەريكالىقتىڭ جانە ەۋروپالىقىڭ كەيپىندەگى جاۋىنگەرلەردىڭ ءمۇسىنى ورناتىلىپتى. وزگەنى قايدام، شىنىندا دا جارتىلاي كورگە تۇسكەندەي سەزىندىرەتىن بۇل مەموريال ماعان قاتتى اسەر ەتتى. ەڭ باستىسى، تىڭ كوزقاراسى مەن كوركەمدىك شەشىمى توسىن.

مۇنى كورگەن، امەريكا ءۇشىن كورەيا سوعىسىنا قاتىسقان ارداگەرلەر نارازىلىق ءبىلدىرىپتى. ءسويتىپ، قاۋىزدىڭ ەكىنشى جاق قاپتالىندا ولار سوعىسقان 38 پاراللەلدى مەكزەگەن 38 جاۋىنگەردىڭ ءار ءتۇرلى جان كۇيزەلىسىن بىلدىرەتىن مۇسىندەرىن قويۋعا ۇيعارىلىپتى. ولار قالىڭ نۋدىڭ ىشىندە شايقاسىپ جۇرگەن سياقتى بەينەلەنىپتى. الايدا كەڭىستىكتى قاجەت ەتەتىن بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا قاراجات تاپشىلىعىنا ۇشىراپ، 38 ءمۇسىننىڭ سانىن 19-عا كەمىتىپ، سول 19 جاۋىنگەردىڭ بەينەسى – تۋرا سىرت جاعىنداعى قارا اينا ءمارمار تاسقا ءتۇسىپ تۇراتىن ەتىپ جاساپتى. 

ونىڭ ۇستىنە الگى قارا مارمارعا كورەيا – امەريكا سوعىسىنىڭ كورىنىستەرى، جاۋىنگەرلەردىڭ سۋرەتتەرى بەدەرلەنىپتى. وسىنىڭ بارلىعى تۇتاس كورىنىس بەرگەندە، شىندىعىندا دا، ورتاسىنداعى سوقپاقپەن وتكەن ادام (كورۋشى) مايدان ىشىندە جۇرگەندەي سەزىنەدى. بۇل دا عاجايىپ كوركەم شەشىم! مىنە، وتانى ءۇشىن ءومىرىن قيعاندارعا تاعزىم وسىنداي شىنايىلىقپەن جاسالسا كەرەك جانە سوناۋ بيىكتە كاپيتوليا بۇلاردىڭ قۇرباندىعىنا ءبىز دە جاۋاپتىمىز – دەگەندەي  انىق كورىنىپ تۇرادى.

بوستاندىق اللەياسىنىڭ ەكىنشى باسىندا اۆراام لينكولننىڭ مەموريالدى عيماراتى تۇر. تۇعىرلى عيماراتتىڭ ورتاسىندا تىزەسىن ايقاستىرا كاپيتولياعا قاراعان، بەتالپەتى پاراساتقا تولى، مىسى مىعىم لينكولننىڭ ءمۇسىنى ورناتىلعان. كەشكە جاقىن جان-جاعىنان ەلەكتر جارىعى تۇسكەن كەزدە، ونىڭ بەتىندەگى ءاربىر ءاجىم سىزىعى ەرەكشە ماعىنالانىپ كەتەدى ەكەن. تالاي ۇلى ەسكەرتكىشتى كوردىك قوي. بىراق ءدال مىناداي مىسى باسىم – ۇلانباتورداعى شىڭعىس حاننىڭ ەسكەرتكىشىنەن باسقا – ەسكەرتكىش جوق سياقتى سەزىلەدى. ەندى سول تۇعىرعا كوتەرىلىپ قاراعانىڭدا، كاپيتوليا بۇرىنعىدان دا اسقاقتاپ سالا بەرەدى ەكەن. سول كەزدە دجوردج ۆاشينگتوننىڭ 77 مەترلىك (قاتەلەسۋىم مۇمكىن) ۇستىنىنىڭ ۇشار باسىندا ادامنىڭ ەكى كوزى سياقتى شىراق ءسونىپ-جانىپ تۇرعانىن بايقادىم. سويتسەم، ول اق ۇيگە قاراپ: مەن سەندەردىڭ ءار ءىسىڭدى كورىپ تۇرمىن – دەگەن ءتامسىلدى بىلدىرەدى ەكەن!

كەش قارايا دجون كەننەدي اتىنداعى الەم مادەنيەتى ورتالىعىنا باردىق. ات شاپتىرىم ۇلكەن زالدىڭ ەكى جاعىنا دۇنيە ءجۇزىنىڭ بار مەملەكەتىنىڭ تۋى بيىك قابىرعادان تومەن جامىراي ىلىنگەن ەكەن. قىرعىزدىڭ، وزبەكتىڭ، تۇرىكمەننىڭ تۋى توبەدەن توگىلىپ، جەر سىزىپ تۇر. تاعى دا قازاقتىڭ تۋى كورىنبەدى. جابىلا ىزدەدىك. ءبىر ۋاقىتتا ينە ساباقتاپ ۇيرەنگەن ءامينا ءبىر بۇرىشقا بارىپ توبەنى نۇسقادى. ەكى تۋدىڭ ورتاسىنان شوپ-شولاق بوپ شولتيعان ءبىزدىڭ كوك تۋىمىز ارەڭ كورىنىپ تۇر. وزگەلەرى جەر سىزادى. ال ءبىزدىڭ تۋىمىز نەگە شولاق؟ وزگە تۋدىڭ شىلاۋى سياقتى – دەگەن ويلار مازالاعانىمەن دە، كوڭىلىم ورنىعىپ سالا بەردى. كونتسەرت زالىندا ينديانىڭ «بومبەي رويال» ءانسامبىلى ونەر كورسەتىپ جاتىر ەكەن. ون-ون بەس مينۋت تىڭداعان سوڭ كورمە زالىن ارالادىم. كەننەديدىڭ مادەنيەت ورتالىعىنىڭ تۋرا قارسىسىندا اتىشۋلى «ۋوتەرگەيت» قوناقۇيى تۇر. دوڭگەلەنىپ بىتكەن ماڭدايشاسى  بار كادىمگى مەيمانحانا. ال اتى جەر جارادى. «قازاقتار مىنا كەننەديدىڭ مادەني ورتالىعىندا ونەر كورسەتتى مە ەكەن؟ كورسەتپەسە – قاشان قولدارى جەتەدى» – دەگەن ءتاتتى قيالمەن تاعى دا كولىككە وتىردىق. 

تۋدى كورىپ، تۋسىراعان كوڭىلىم وسكەندىكتەن بە، قايدام، ۆاشينگتوننىڭ تۇنگى شىراقتارى جايناپ سالا بەردى. ەندى ەكىنشى تۇستان دجەففەرسوننىڭ تۋرا لينكولننىڭ مەموريالى ۇلگىسىندەگى، بىراق دوڭگەلەنە دىڭگەكتەلگەن ەسكەرتكىشى كورىندى. جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. شىر اينالىپ وتتىك. «عاجاپ!» – دەگەن ءسوز عانا ەرىنىمنىڭ ۇشىندا تۇردى. وسى مەموريال سالىناردا ءبىر توسىن وقيعا ورىن الىپتى. جاپون – امەريكا سوعىسى  كەزىندە جاپوندار ءوزىنىڭ ۇلتتىق نىسانى – ساكۋرانىڭ كوشەتىن بەرىپتى. ەرىكسىز ەگۋگە ءماجبۇر بوپ، وسى دجەففەرسوننىڭ مەموريالدىق عيماراتى تۇرعان قىراتتى تاڭدايدى. مۇنى ەستىگەن قالا تۇرعىندارى ۇيلەرىنەن جىپتەرىن الا كەلىپ، وزدەرىن امەريكانىڭ جەرگىلىكتى اعاشىنا بايلاپ تاستاپتى. بۇل – ءوز ورمانىمىزدى قورعايمىز – دەگەن پاتريوتتىق سەزىمنەن تۋعان قارسىلىق. كۇن قاپىرىق ەكەن. قالا اكىمشىلىگى سالقىن سۋدى سونداي ءبىر جومارتتىقپەن ۇلەستىرىپتى. سۋ اقىرى ءوز دەگەنىنە كوندىرىپ، ءجىپتى شەشتىرىپ، اجەت وتەۋگە جىبەرگەندە... مۇددەلى مەري مەكەمەسى تراكتوردى (مۇمكىن تانك شىعار) الىپ كەلىپ، كونەدەن تامىر تارتقان اعاشتاردى قۇلاتىپ ۇلگەرىپتى. ءسويتىپ، جاپوننىڭ ساكۋراسىن وتىرعىزىپتى. كوكتەمدە ساكۋرا گۇلدەگەندە، ۆاشينگتوندىقتاردىڭ دەنى وسى ارادان تابىلادى ەكەن. بۇل دا تۋعان جەردىڭ اعاشىنا دەگەن ادال سۇيىسپەنشىلىك پەن ساياسات ارالاسقان امالدىڭ جەمىسى. تەك ءتۇبى قايىرىمەن بىتكەن. قاي تۇستان قاراساڭ دا كوزدى اربايتىن كاپيتولياعا ءبىر قاراپ قويىپ قوناقۇيگە بەت الدىق.

قوناق ءۇي جايلى بولدى. تەمەكى شەكتىرمەيدى ەكەن. ونىڭ امالىن وڭاي تاپتىم. كوڭىل اۋدارارلىعى – ءبىز كورگەن عيماراتتىڭ بارلىعىنىڭ ىشىنە تەك امەريكاعا قاتىستى كارتينالار مەن عيماراتتاردىڭ كورىنىسىن، ويۋ-ورنەگىن، سيمۆولدىق بەلگىلەرىن ءىلىپ قويادى ەكەن. ءتىپتى ءار قالا وزدەرىنىڭ، نيۋ-يوركتا – نيۋ-يوركتىڭ، فيلادەلفيادا – فيلادەلفيانىڭ، ۆاشينگتوندا – ۆاشينگتوننىڭ عيماراتتارىنىڭ سۋرەتى ىلىنەدى. ال بىزدە عوي، اتىن ءوزى بىلمەيتىن، قانداي ماعىنا بەرەتىنىن تۇسىنبەيتىن، الاباجاقتار سامساپ تۇرادى عوي، سامساپ تۇرادى. بىلە-بىلگەنگە، بۇل دا ۇلتىڭا، ءوز قالاڭا، ءوز وتانىڭا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ بەلگىسى.

سونداي اسەرمەن بۇل كۇن دە اياقتالدى.

(جالعاسى بار...)

اباي.kz