قوعام قايراتكەرى، ديپلومات بولاتحان تايجان مىرزانىڭ ونەگەلى ءومىر جولىنا قاراعان سايىن باياناۋىل كوزىمىزگە ەلەستەيدى. باۋىرىنان تالاي مارعاسقالاردى تۇلەتكەن قاسيەتتى ولكە ءوزىنىڭ ماڭعاز ۇلىن جاستايىنان ۇلتتىق رۋحتى تۋ ەتۋگە تاربيەلەگەندەي كورىنەدى. ەگەر ادالدىق دەگەن نە دەسەڭىز، ءوزىڭىزدىڭ قاراقان باسىڭىزدى ۇلت مۇددەسىنەن جوعارى قويماۋ دەپ قىسقاشا تۇجىرۋعا بولار. بولاتحان تايجان - ءدال وسى ادالدىق تۋىن قۇلاتپاي وتكەن شىن قايراتكەردىڭ ءبىرى.

قايراتكەردىڭ ءومىر جولى تەك كۇرەسپەن، ىشكى رۋحاني ءھام سىرتقى ساياسي تىعىرىقتارعا وزىندىك جاۋاپ ىزدەۋمەن ءوتتى. ول - ماسكەۋدە وقىپ ءجۇرىپ «جاس تۇلپار» ۇيىمىن قۇرعانداردىڭ ءبىرى. بۇل ۇيىم ۇلتتىق بولمىستى، تاريحتى، وتكەن شۋاقتى كەزەڭى مەن قاسىرەتتى جىلدارىن بىلۋگە ۇمتىلعان، بوستاندىق پەن ۇلتتىق تەڭدىكتى تۋ ەتكەن قازاق جاستارىنىڭ ورتاسى بولدى. ماسكەۋدە قۇرىلعان وسى ۇيىمنىڭ اينالاسىنا كىلەڭ جاس ينتەلليگەنتتەر توپتاسىپ، كەڭەستىك تەپكىنىڭ كۇشىمەن قالعىپ كەتكەن قازاق رۋحىن وياتۋعا بار كۇشتەرىن سالدى. سول توپتىڭ ىشىندەگى ەڭ بەلسەندىسى ءارى تاباندىسى – بولاتحان تايجان بولعانىن بىرگە جۇرگەن، سول ۇيىمدى قۇرعان ازاماتتاردىڭ ءبارى مويىندايدى. وسى ماسكەۋدە ءجۇرىپ ول ءوزىنىڭ تۋعان ءتىلى – انا ءتىلىن از ۋاقىت ىشىندە مەڭگەرگەن نامىستى جاستىڭ ءبىرى. قازاق باسىلىمدارىن ۇزبەي وقىپ، تۋعان تاريحىنىڭ سان قاتپار تۇڭعيىعىمەن تانىستى. وعان بۇل ۇلتشىلدىق قانمەن كەلگەن، اكە تاربيەسىمەن دارىعان دەۋگە بولادى. ءوزى ءبىر سۇحباتىندا: «مەن التىنشى كلاستا كسرو تاريحىن وقۋدان باس تارتتىم. مۇعالىمدەرگە: «نەگە ورىستان باسقا ۇلتتىڭ تاريحى جارتى بەتتەن اسپايدى؟ باسقا ۇلتتاردىڭ تاريحى نەگە تىم از؟ ءبىزدىڭ ءتول تاريحىمىز تۋرالى ماعلۇمات نەگە جوق؟» دەگەن سۇراق قوياتىنمىن»، – دەپتى. دەمەك، «جاس تۇلپار» ۇيىمىنا بەلسەنە قاتىسقان بولاشاق قايراتكەر سوناۋ بالا شاعىنىڭ وزىندە قياناتتار مەن تەڭسىزدىككە توزبەيتىن وجەت بولعانى بىلىنەدى. تاعى ءبىر ەڭبەگىندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن وزدىگىنەن ورىسشا-قازاقشا سوزدىكتى جاتا-جاستانا وقىپ، تۋعان ءتىلىن بىلمەگەنى ءۇشىن ىشتەي ءوزىن قاتتى جازعىرعانى جايىندا دا ايتادى. مۇنداي نامىسقويلىق بارشا قازاققا ءتان قاسيەت بولسا، بۇگىنگى ءحالىمىز باسقاشا بولاتىنى انىق ەدى.

ول سانالى ومىرىندە نەگىزىنەن ديپلوماتيالىق قىزمەتتى اتقاردى. ستۋدەنت كەزىنىڭ وزىندە شەتەلدى شارلاپ، اراب الەمىنە اۋدارماشى بولىپ بارعان جاس مامان بىرتە-بىرتە بىلىكتىلىگىمەن كوزگە ءتۇستى. كەڭەس كەزىندە يەمەندەگى باس كونسۋل بولعان ول - قازاقتان الىپ يمپەريانىڭ اتىنان ەلشى بولعان ساناۋلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى. تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى سىرتقى ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، ودان كەيىن ەگيپەت، ماروككو، تۋنيس، الجير، يوردانيا، سيريا، ليۆيا ەلدەرىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى، بۇدان سوڭ مالايزياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

ءبىز ءومىر دەرەگىنە قىسقاشا عانا توقتالعانىمىزبەن، بولاتقان قۇلجانۇلىنىڭ اتقارعان ىستەرى ۇشان-تەڭىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى تاڭى اتقاندا سىرتقى بايلانىسقا بارىنشا ىقپال ەتۋگە تىرىسىپ، كۇن-ءتۇن دەمەي ەڭبەك ەتكەن ونىڭ قازاق ەلىنىڭ قالىپتاسۋىنا قوسقان ۇلەسى زور. اسىرەسە، قازاقتىڭ ەرەن بايلىعى وزگەنىڭ قولىندا كەتپەۋىن قاداعالاپ، وزگەنىڭ ىعىنا جىعىلعان، وزگەنى بايىتۋعا باعدارلانعان تالاي كەلىسىمدەرگە قول قويماي، قازاقتىڭ مۇددەسىن قاسقايا قورعادى. ءمينيستردىڭ ورىنباسارى رەتىندە ونىڭ قولىنسىز ەشقانداي قۇجات قابىلدانبايتىن ەدى. شەتەلدىك الپاۋىتتار مۇنايدان تۇسەتىن پايدانىڭ 80 پايىزىن وزدەرىنە، تەك 20 پايىزىن قازاقستانعا قالدىرعىسى كەلەتىنىن ايتقاندا، بولاتحان تايجان ولارعا، كەرىسىنشە، تالاپ قويعانىن جۇرتتىڭ ءبىرى بىلسە، ەكىنشىسى بىلمەيدى. سوندا ول: «كەرىسىنشە، سەندەرگە پايدانىڭ 20 پايىزى، قازاققا 80 پايىزى قالۋى كەرەك» دەپ قاتاڭ شارت قويىپ جانە سول شارتىنان اينىماعان. قايراتكەردىڭ بۇل ۇسىنىسىنا كەلىسپەگەن شەتەلدىك الپاۋىتتار بەلگىلى ادامدارعا ىقپال ەتىپ، ونى ەگيپەتكە ەلشىلىككە اتتاندىرادى. سودان كەيىن بارىپ الىپ مۇناي كومپانيالارى قازاق جەرىنە ەمىن-ەركىن اتتايدى. ەگەر سول جىلدارى كەلىسىم ءدال بولاتحان تايجان ويلاعانداي جۇزەگە اساتىن بولسا، وندا قازاقتىڭ قارا التىنى، قازبا بايلىعى بۇگىنگىدەي تالان-تاراجعا تۇسپەگەن بولار ەدى. ءالى كۇنگە دەيىن شەتەلدىك الپاۋىت كومپانيالار قازاق بايلىعىن ءوز بىلگەندەرىنشە پايدالانىپ، قازاققا قاسپاعىن جالاتىپ وتىرعانىن جۇرتشىلىق جاقسى بىلەدى. دەمەك، سول كەزدەن باستاپ بيلىك باسىندا قازاق مۇددەسىن قورعايتىن، ۇلت مۇددەسىن ءوز مۇددەسىنەن جوعارى قوياتىن ازاماتتاردىڭ ازايعانىن، ءتىپتى تايجانداي ەرلىك كورسەتەر تەگەۋرىندى ەشكىمنىڭ قالماعانىن بايقايسىز.

بۇدان كەيىنگى قىزمەت جولى جوعارىدا ايتقانىمىزداي ديپلوماتيالىق سالاعا ارنالدى. قاي ەلدە باس ەلشى بولسا دا، ول  قازاق ەلىنىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان جۇمىس ىستەدى. سول جىلدارى بارلىق كەلىسىمدەر مەن قاجەتتى قۇجاتتاردى تەك قانا قازاق تىلىندە جۇرگىزەتىن بىردەن-ءبىر ەلشى بولعانىن ارىپتەستەرى ەشۋاقىت ۇمىتپايدى. ءتىپتى، مەملەكەتتىك قۇپيانى ەلىمىزگە ورىس ەلشىلىگى ارقىلى جونەلتۋ كەرەكتىگىن ەش تۇسىنبەي، مۇنداي ەلدە قانداي قۇپيالىق بولادى دەپ تاڭدانعان ءارى سول شەڭبەردى بۇزۋعا كۇش سالعان تۇلعانىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى وسى – بولاتحان مىرزا.

ەلشىلىك قىزمەتتەن ەلگە ورالعان سوڭ ءتۇرلى قوعامدىق قىزمەتتەر اتقاردى. ءار ىسىندە جانىمەن، جۇرەگىمەن سويلەيتىن، قازاق تاعدىرى ءۇشىن قامىعىپ، قايتسەك ەل بولامىز دەگەن سۇراققا تولعامدى، بايلامدى ويلارىن ايتاتىن باتىل بەينەسى جۇرت جادىندا. اسىرەسە، ونىڭ قابىرعاسىنا قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى قاتتى باتاتىن. ءوز ءتىلىمىزدى تورگە وزدىرمايىنشا، قازاق ءتىلىن عىلىم مەن ءبىلىم، تەحنولوگيا مەن تەحنيكا تىلىنە اينالدىرمايىنشا، باسقا جۇرتتان وزا المايمىز دەگەندى ءجيى ايتۋشى ەدى. تەلەارناداعى ءبىر باعدارلامادا: «ەگەر پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاڭەرتەڭ تەك قانا قازاقشا سويلەسە، وندا بارلىق مينيستر تۇستەن كەيىن قازاقشا سايراپ كەتەر ەدى»، – دەگەنى ەسىمىزدە. ديپلوماتيالىق قىزمەتتە ءجۇرىپ، تاۋەلسىز ەلدىڭ سىرتقى بايلانىسىن نىعايتۋعا ەرەن ەڭبەك ەتكەن ول يسلام الەمى مەن قازاقستاننىڭ قارىم-قاتىناسىن كۇشەيتۋگە اسا ءمان بەردى. ول جىلدارى ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە اراب الەمىنەن ەداۋىر قارجى تارتىلعانى بارشاعا ءمالىم. بۇگىنگى كۇن ءۇشىن از سياقتى كورىنگەنىمەن، 90-جىلدار ءۇشىن بۇل كوپ اقشا ەدى. اسىرەسە، سول شاقتا اسا قاجەتتى قارجى كوزى مۇسىلمان ەلدەرىنەن بىزگە جەتتى. مۇنان سىرت، يسلام الەمىنەن جىراقتاپ كەتكەن قازاق قوعامىن وتكەن تاريحىمىزداعى شۋاقتى داۋىرلەرمەن تانىستىرۋعا دا مۇرىندىق بولدى.

ول ءوزىنىڭ تاعى ءبىر سۇحباتىندا: «مەن ءوز مۇددەمدى ويلاسام، شالقىپ، بايىپ ءومىر سۇرەر ەدىم. وعان مۇمكىندىگىم كوپ بولدى. بىراق ۋاقىت الدىندا، ۇرپاق الدىندا جۇزىمە قارا كۇيە جاققىم كەلمەدى»، – دەپتى. ء«جۇزى جارىق» دەپ وسى بولاتحانداي تۇلعالاردى ايتسا كەرەك.

توقتارالى تاڭجارىق.

اباي. kz

دەرەككوز: www.dalanews.kz