باسى: «ۇلىلىق اۋرۋىنىڭ» جاڭا كورىنىسى...

جالعاسى: قازاقى ساندىراقتىڭ ءبىرى...

قادىرلى زامانداس، مۇرات مۇحتارۇلى بۇل جولدار بۇدان 12 جىل بۇرىن مەنىڭ «كۇندەلىكتەردى پاراقتاعاندا» اتتى وي-تولعانىستارىم بويىنشا قاعازعا تۇسكەن ەدى.

ەندى قايتا وقىپ وتىرسام، مەن كوتەرگەن دىلگىر ماسەلەلەر سول باياعى قالپىنان  ونشا وزگەرە قويماپتى. ايتسە دە «قارا جورعا» ءبيى جونىندەگى قىتاي مەن ءوز ەلىمىزدەگى سوڭعى جىلدار جاڭالىعى بىلگەن، بىلگىسى كەلگەن ادامعا ابدەن تۇسىنىكتى بولاتىن شىعار دەپ تە شۇكىرشىلىك ەتەمىن.

مۇرات باۋىرىم، وسى جازبانى وزىڭە جىبەرىپ وي بولىسكىم كەلدى. سول ارقىلى «جاڭا قازاقستان» قۇرۋعا قۇلشىنعان قاسىم جومارت توقاەۆ پەن ونىڭ جاڭا بۋىن جاس كومەكشىلەرىنىڭ نازارىن رۋحانياتىمىزدا شەشۋىن كۇتىپ كەلگەن ۇلتتىق-مەملەكەتتىك پروبلەمالارعا اۋدارعىم كەلدى.

سەن قالاي قارايسىڭ، قانداي اقىل-كەڭەس بەرەسىڭ؟ مادەنيەتتانۋشى عالىم رەتىندە ايتارىڭ از ەمەس ەكەنىنە  كامىل سەنەمىن.

*****

وسى جازبامەن بىرگە 1994 جىلى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 5-6 نومەرىندە جاريالانعان «ماعجان جانە قازاق پوەزياسى» اتتى كولەمدى زەرتتەۋ ماقالامدى 70 جىلدىق قازاق سوۆەت ادەبيەتىنە تالداۋ جاساعان كەزىمدە  ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي» ەپوپەياسىنداعى  اتتەگەن-ايلار جونىندە دە توقتالعان بولاتىنمىن مىنا قىسقا ءۇزىندى سول ماقالادان الىنعان. سەنشە قالاي، بۇدان 30 جىل بۇرىنعى مەنىڭ كريتەريلەرىم جونىندەگى كوزقاراسىڭدى دا بىلگىم كەلەدى.

قۇرمەتپەن الىمعازى داۋلەتحان.   

30.10.2010.

مۇرات اۋەزوۆ، قىتايدىڭ باسقا ۇلتتار مادەنيەتىنە كوزقاراسى جونىندە ايتقانى:  ...ۆوت تاكوي پريمەر حوچۋ پريۆەستي، پروۆوديتسيا شوۋ، كوتوروە پو كيتايسكوي لوگيكە دولجنو سۆيدەتەلستۆوۆات و راستسەۆەتە كۋلتۋرى كازاحوۆ ۆ كيتاە. ساديات ۆمەستە نا وگرومنۋيۋ پلوششاد تىسياچي دومبريستوۆ ي وني ۆ ەتو نەميسليماۆ وركەسترە يسپولنيايۋت كيۋي. ي نەت ورگانيزاتورام شوۋ دوما دو توگو، چتو دومبرا ۋ كازاحوۆ ينستۋمەنت ينديۆيديۋالنىي، ون ۆىراجاەت مىسلي ي چۋۆستۆا تولكو ودنوگو يسپولنيتەليا، تاك پرويسحوديت پودمەنا ۆوزنيكاەت نەكايا ماسس-كۋلتۋرا ەپوحي يستيننو كيتايسكي پوليۋس منوجەستۆەننوستي حوتيا، كاك مى زناەم، تولكو ودنوي دومبروي موجنو ۆەچنو دونەستي نۋجنۋيۋ مىسل دو سوتەن تىسياچ ليۋدەي. نو ۆوت ەتو –تو  كاك راز كيتايتسام ي نە پونيات.

****

مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇرات دوسىمدى تولىق ءتۇسىنىپ بولماعانىما ىڭعايسىزدانىپ قالدىم. ورىسشا وقىپ، ورىسشا، قىتايشا ءبىلىم العان شالا قازاق ەكەنىنە سەنەتىنمىن. ال، ونىڭ قازاقتىڭ قاسيەتتى قارا دومبىراسىندا، وندا دا جەكە ورىنداۋدا عانا ورىندالىپ، مىڭداردىڭ قۇلاعى ارقىلى جۇرەگىنە جول تارتاتىن كۇي ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن وسىلايشا ۇعىناتىنىنا ءتانتى بولدىم. شىندىعىن ايتار بولساق، دومبىرا كۇيدىڭ سونداي قاسيەتتى كيەلى تالعامپاز، شىكامشىل جاراتىلىس ەكەنىن سول ونەردى كاسىپ ەتىپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى سولاي تۇسىنەدى دەۋ قيىن-اق.

قادىرلى، مۇرات، ويدى وي قوزعايدى دەمەكشى، ءوزىڭ ويلاشى، قازاقتىڭ ءداستۇرلى كۇيلەرىن وركەسترمەن ورىنداۋدىڭ كەشەگى جانە بۇگىنگى دەڭگەيىمەن اسپاپتار قۇرامىنداعى تەڭسىزدىكتى وسىلايشا ساقتاپ تۇرا بەرۋگە بولمايدى عوي، ۇلكەن ءارى تاۋەكەل قادامدار جاساۋ كەرەك. جاڭعىرۋ، جاڭعىرتۋ كەرەك دەگەنگە قالاي قارايسىڭ؟! ءوز تاراپىمنان مىناداي ۇسىنىستار ايتقىم كەلەدى:

1. ءوزىمىز، ونىڭ ىشىندە حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى ءان-كۇي ونەرىن زەرتتەپ-زەردەلەپ جۇرگەن ونەرتانۋشىلار مەن وسى قاسيەتتى مۇرامىزعا يە بولىپ نان جەپ جۇرگەن كۇيشىلەر مەن ۇستازدار كۇي ونەرىنىڭ ەشبىر حالىققا، ەشبىر بوگدە اسپاپتار دۇرمەگىنە جاقىندىعى، ۇقساستىعى جوق فەنومەن ەكەنىن كوكىرەك كوزىمەن تانىپ جەتۋى ءارى پەرزەنتتىك جاۋاپكەرشىلىكپەن مويىنداۋى كەرەك.

ونەر  ءۇشىن، ونەردى قاستەرلەپ باعالاي بىلەتىن سەزىمتال رۋحى سەرگەك جاندار ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن تەكتى جانر ەكەنىن مويىندايتىن ۋاقىت جەتتى عوي، «ونەردە شەكارا جوق، ونەر حالىق ءۇشىن (قارا توبىر ءۇشىن)   قىزمەت ەتۋى كەرەك» دەيتىن كوممۋنيستىك سايقال الدامشى ۇگىت-ناسيحاتتان ارىلۋعا تۋرا كەلەدى.       دومبىرا قازاقتان باسقا حالىقتار ءۇشىن، اسىرەسە مەنمەنسىگەن ەۋروپا مەن قىرىق قىلاۋدان قۇرالعان امەريالىقتار ءۇشىن ەكزوتيكالىق جابايى ءبىر اسپاپ قانا.

ال، ونىڭ ەكى ىشەگىمەن 21 پەرنەسىنەن توگىلگەن اسەم ءۇن، نازىك ءدىرىل وڭ قولدىڭ بەس ساۋساعى ويناتقان سىيقىرلى شاناقتىڭ كۇمبىرى، تۋمىسىنان مۋزىكانت بولىپ جارالعان مەنىڭ سۇيىكتى حالقىم – قازاعىمنىڭ عانا 62 تامىرىن ءيىتىپ، جان تەبىرەنىسىنە تۇسىرە الارى ادامعا دا، اللاعا دا ايان.

ورىسشا ورتادا، ورىس مادەنيەتىمەن تاربيەلەنگەن مۇرات مىنە وسى  ءبىر ۇلتتىق-قازاقتىق نازىك سىردى – كۇي ونەرى سىرىن جەتە ءتۇسىنىپ جەتكەندە، كۇي جاناشىرلارى باستى ءبىر سىلكىپ تاستاپ، قايتا ويلانىپ كورسە قايتەر ەدى.؟ سولاي بولا قالعاندا كەلەسى سۇراق بىلاي كولدەنەڭدەپ شىعا كەلۋى ابدەن مۇمكىن.

2. كەزىندە، ناقتىلاپ ايتقاندا اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ ورىس مۋزىكا مەكتەبىنەن العان ءبىلىمى مەن وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىنداعى ورىس پرولەتاريات ديكتاتۋراسى اپشىسىن قۋىرىپ ەسىن شىعارعان قان-قاساپ قىزىل قىرعىن تۇسىندا يەسىز-باسسىز قالعان قازاقتى ورىستاندىرۋدىڭ ءبىر قۇرالى رەتىندە جاپپاي جۇرگىزىلگەن «مادەني رەۆوليۋتسيانىڭ» كەرمەك  جەمىسىندەي بولعان بالاڭ ساحنا ونەرى – بۇقارالىق توبىرلىق ونەردىڭ دۇلەي ەكپىنىمەن ورىسشا جاساقتالعان قۇرمانعازى وركەسترىنىڭ اسپاپتىق قۇرامى نازىك تە كيەلى كۇي مۇرامىزدى ناسيحاتتاۋعا ونىڭ ۇلتتىق بوياۋىن كومەسكىلەمەي ايشىقتاپ جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەگەن سياقتى بولادى دا تۇرادى.

وسى ءبىر تاريحي شىندىقتى شاراسىزدىقتان كوزىمىز دە، قۇلاعىمىز دا ۇيرەنىپ كەتكەندەي بولعان ناقتى ءومىر شىندىعىن مارتتىكپەن ۇلت الدىنداعى، ونىڭ كيەلى ونەرى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنداۋعا ەرىك-جىگەرىمىز جەتەر مە ەكۋەن؟

ءبىزدىڭ بۇل ويىمىزدى جاتىرقاپ جانى تۇرشىككەندەي تىجىرىناتىن، ونەردى اكەسىنەن قالعان مۇلىكتەي جەكەشەلەندىرىپ العان كەيبىر لاۋرەاتتار مەن پروفەسسور اعايىندار «سەنىڭ نە جۇمىسىڭ بار، سەن نە بىلەسىڭ» - دەپ دۇرسە قويا بەرەرىن دە بىلەمىز. ءدوڭايباتتان گورى ورتاق ىسىمىزگە اتالى ءسوز ارناپ، اقىل قوسقانعا ءۋاجى بولسا ورتاعا سالىپ بىزدەردى يلاندىرعانى ءجون بولار ەدى.

3. جوعاكرىداعى وي-پىكىرلەردەن تۋىندار باستى ءتۇيىن بۇگىنگى قۇرمانعازى اتىنداعى اكادەميالىق ۇلت اسپاپتار وركەسترىندە وينالاتىن ۇرمەلى، ىسپالى، ۇرمالى اسپاپتاردىڭ قازاق كۇيلەرىن ورىنداۋدا دومبىراعا الىمجەتتىك جاساعانداي بولاتىن تۇرلەرىن الىپ تاستاۋعا، نەمەسە ونىڭ سانىن ازايتىپ، «وتىرار سازى» وركەسترى قولدانىپ جۇرگەن ۇلتتىق اسپاپتار ۇلەسىن ارتتىرۋ ارقىلى تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋگە بولماس پا ەدى دەگەن ىزگى تىلەككە نازارلارىڭىزدى اۋدارعىم كەلەدى.

الەمدىك-ەۋروپالىق كلاسسيكتەردىڭ شىعارماسىن قاز-قالپىندا ورىنداۋ دەگەندى سىلتاۋراتىپ قازاق ونەرىن وعان جىعىپ بەرگەندەي بولاتىنىمىزعا نامىسىڭ كەلەدى ەكەن.  «سيمفونيالىق وركەستر» دەگەن بار ەمەس پە؟ ونىمەن قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار وركەسترى دەپ اتالعان ۇلتتىق وركەستردىڭ اراسىندا كوزگە ۇرىپ تۇرعان وزگەشە ەرەكشەلىك بولۋى كەرەك ەمەس پە؟

ءاي، قايدام-اۋ، قايدام... «مۇرتقا وكپەلەپ جۇرگەندە ساقال شىقتى جىعىلعاننىڭ ۇستىنە جۇدىرىپ بوپ» دەگەندەي «جاھاندانۋدىڭ» الاپات ءسۋناميى بۇگىنگى بارىمىزدان ايىرىپ، ۇلتتىق قادىر-قاسيەتىمىزدى قاشىرا باستاعان تۇستا ءبىزدىڭ بۇل سوزدەرىمىزگە ناكزار اۋدارار، قۇلاق تىگەر زيالىلىر تابىلا قويار ما ەكەن؟!  ايتسە دە، دومبىرانىڭ كيەسىمەن، كۇيدىڭ ءجاي-كۇيىنەن حاباردار قازاققا ايتقان ءبىر بازىنامىز دەپ ۇعىڭىزدار.

بۇل ويلار مۇرات اۋەزوۆتىڭ ۆالەري نوۆيكوۆ دەگەن اۆتورمەن بولعان «جيۆيا ۋ گورى، زناي رەكي، تەكۋششيە سۆەرحۋ» دەگەن سۇحباتىن وقىعاننان كەيىن قاعازعا تۇسكەنىمەن نەگىزگى تولعانىستارىم ودان كوپ بۇرىن پايدا بولعان ەدى. ناقتىلاپ ايتقاندا، قىتايدا پالەڭ مىڭ ادام قاتىسقان «قارا جورعا  ءبيىن» بيلەپ شىققانى، پالەن ءجۇز كۇيشى شارشى الاڭعا شىعىپ كۇي ورىنداپ شىققانى جونىندەگى قىتايلىق قيتۇرقىلىقپەن قازاقتىڭ نازارىن بۇگىنگى جانىپ تۇرعان وزەكتى پروبلەمالاردان باسقا جاققا اۋدارىپ اكەتۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان داڭعازا شوۋى ەكەنىن تۇسىنبەيتىن وتانداستارىنىڭ ەشبىر ويلانباستان «قارا جورعانىڭ» دۇبىرىنە دۇرمەك قوسىپ ءىلىپ اكەتكەنىنە تاڭ تاماشا بولىپ ءجۇردىم.

كومسومولدىق ۇرداجىق ناۋقاندارعا توسەلىپ العان ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءار دارەجەلى باسشى-قوسشىلار ەشنارسەنىڭ بايىبىنا بارىپ زەرتتەپ-زەردەلەۋگە مۇلدە قابىلەتسىز، قۇلىقسىز ەكەنىن تاعى ءبىر رەت كورسەتتى

الدىمەن ايتارىمىز، «قارا جورعا» بۇگىنگى ايتىلىپ، ورىنداۋىندا تەك ساۋىق سايرانمەن، توي-تومالاقتىڭ قاجەتى ءۇشىن شەبەر قۇرستارىلعان ارالاس جانرلى ءبىر مۋزىكالىق تۋىندى. ونىڭ اۋەنى قىتايداعى قازاقتاردىڭ بارىنە  بەلگىلى «سال كۇرەڭ» دەيتىن كۇيدىڭ ءريتمىن ءسال وزگەرتىپ، وعان «جار-جاردىڭ» ۇزىك-جۇلىعىن قوسارلاعان جاڭاشا ارانجيروۆكاسى عانا. دەگەنمەن بۇگىنگى شوۋ كەشتەرىنىڭ قاجەتىن وتەۋگە جارايتىن ءساتتى تۋىندى ەكەنىن مويىندايمىز.

بىراق «قارا جورعانىڭ» بي ەكەنىن، قۇرمەتتەي نازىك كۇردەلى ءارى اسا بايىپتى بايسالدى حالىقتىق مۇرا ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك ەدى.

ءبىز بىلەتىن «قارا جورعا» ءبيىنىڭ دومبىرادا ورىندالاتىن ارناۋلى كۇي سارىندى اۋەنى بار بولاتىن. ارينە ازىردە بار. بىراق ول بۇگىنگى «قارا جورعا ءبيى» اۋەنىنەن مۇلدە بولەك.

ول اۋەن باياۋ ورىندالادى. ال بي ءبىرتۇتاس جەلىگە قۇرىلعان بىرقانشا بولىمنەن تۇراتىن، بەرىك كومپوزيتسيالى، ناعىز بۋىن ءبيى.  الدىمەن، بۇل بي نەگە «قارا جورعا» اتالدى دەگەنگە نازار اۋدارۋ كەرەك ەدى. «قارا جورعا» قازاقى تۇرمىستىڭ، ۇلتتىق بولمىستىڭ ءتول تۋىندىسى. اتاپ ايتقاندا قازاق بۇل ءبيدى ەكى جاعدايدا كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن بيلەپ، تاماشالايتىن بولعان.

قىستى كۇندەرى قىستاۋعا جايعاسىپ سوعىمنىڭ  ءسۇرىسىن جەپ، سۇزبە نەمەسە مالتا ەزىندىسى قوسىلعان سارالا سورپاعا تويعان قازاقتار القا قوتان  جايعاسىپ «قارا جورعا ءبيىن» تاماشالاۋشى ەدى.

ول ءۇشىن ءبىر قارۋلى مىعىم  جىگىتتى ورتاعا قارا جورعا رەتىندە شىعارىپ اتشا ءتورت اياقتاتىپ تۇرعىزىپ قوياتىن. سوسىن ءبيدى جاقسى بيلەي الاتىن ءبىر ءجاسوسپىرىم بالانى نەمەسە بوزبالانى ورتاعا شىعارىپ قول سوعاتىن.

دومبىراشى ءداستۇرلى «قارا جورعا» بي اۋەنىن تارتا باستاعاندا ءبيشىمىز اتقا – قارا جورعاعا بيلەي جاقىنداپ الدىمەن اتتىڭ كەكىلىن، قۇلاعىن، جالىن سىيپاپ بارىپ نوقتا،  سوسىن جۇگەن سالۋ ءراسىمىن جاسايدى. سوسىن ارقاسىن ساۋىرىن سىيپاپ ءجۇرىپ اتتى ەرتتەۋگە كىرىسەدى. ىشپەك، توقىم-ەر سالىپ، قۇيىسقانداۋعا كەلگەندە ات ۇركىپ تەپپەك بولىپ مىنەز كورسەتەدى. ونىڭ ءوزى ءبىر راحاتتانا كۇلۋگە سەبەپ بولادى.

ات ەرتتەلىپ بولعاننان كەيىن ءبيشى جىگىتىمىز اتتى اينالا  كوپشىلىكتىڭ الدىندا بۋىن ءبيىنىڭ  نەبىر نازىك قيمىلدارىن جاساپ ونەرىن كورسەتۋگە بارىن سالادى. وسىدان كەيىن ءبيدىڭ ەڭ كۇلميناتسيالىق اسەم دە قىزعىلىقتى ساتىسىنا كۋا بولاسىز.

ءبيشىمىز ەرتتەۋلى اتتىڭ ءتورت اياعىن تاعالاۋ جوسىنىن جاساپ نەشە ءتۇرلى قيمىل ارەكەتكە تولى بي ىرعاعىنا باسادى دا «قارا جورعاسىنا» قارعىپ ءمىنىپ، ءاتۇستى قوزعالىسىنىڭ ەڭ كۇردەلى دە اسەم بيىنە باسادى.

اتتىڭ قولتىعىنا  اياقتارىن وتكىزىپ الىپ شالقايىپ، ەڭكەيىپ، وڭعا-سولعا اۋناي اتتىڭ باۋىرىنا تۇسە بيلەپ جۇرتتى قىران-توپان كۇلكى قىزىعىنا  باتىرادى. ەگەر قوناقتار اراسىندا جاس كۇيەەۋلەر بولسا «قارا جورعا سولاردان تاڭدانىپ ءبيشىنىڭ نەبىر قيتۇرقى اياق-قول قيمىلىن ەركىن ارەكەتتەنۋگە مۇمكىندىك تۋدىرىپ ويىن قىزىعىن قىزدارا تۇسەدى.

بۇل ءبىر راحاتتانا كۇلەر، كوڭىل كوتەرەر ءارى جاستاردى بي ونەرىنە باۋلىپ، شىنىقتىرار تاماشا وراي ەدى. «قارا جورعانىڭ» وسى ءبىر تۇتاس قيمىل-قوزعالىسىن تۇگەل قامتىپ، وسى زامانعى قۋىرشاق فيلمدەر جانىرانا ۇيلەستىرە فيلم تۇسىرسە  تاماشا بالالار قۋىرشاق ءفيلمى شىعار ەدى.

«قارا جورعا ءبيى»  مالشى قازاق جاز جايلاۋعا شىعىپ قىمىز بەن باعلان ەتىنە تويىنعان شاعىندا كادىمگى ات ۇستىندە بيلەيتىن، بۇگىنگى اكروباتتارشا ونەر سايىسىنا تۇسەتىن ويىن-تاماشانىڭ گۇلىنە اينالاتىن بولعان.

«قارا جورعا» ءبيىنىڭ شىعۋ تاريحى تىم ەرتە زامانعا مەڭزەيدى. ەجەلگى حۇن-ءۇيسىن-قاڭلى، نايمان-كەرەي حاندىقتارى تۇسىندا اتتى اسكەرلەر ۇزاق جورىقتاردا جۇرگەندە، ۇزىلىستەردە، القا قوتان تۇرا قالىپ جاپپاي بي بيلەيتىنى جونىندە ەرتەدەگى قىتاي جازبالارى مالىمەت بەرەدى. قىتاي جازبالارىندا  ول ءبيدى  «ما-ۋ  -    ات  ءۇستى ءبيى ءبيى»  دەپ جازادى.

«قارا جورعا ءبيىن» تەك قازاقتار عانا بيلەمەيدى. ونى ءوز اۋەندەرىمەن موڭعول مالشىلارى دا بيلەيدى. قازاق قارا جورعاسىنا ۇقسايتىن  قيمىل-قوزعالىستارى دا بار. دەمەك بۇل بي مالشى قاۋىمدارعا ورتاق ونەر دەپ قاراۋعا بولادى.

ولاي بولسا، ءبىز وسىناۋ حالىقتىق ونەردى ناسيحاتتاعان قىتايدى نەگە كىنالاپ سويلەدىك؟ ونىڭ مىناداي سەبەپتەرى بار بولاتىن:

قارا جورعا ءبيى الدىمەن نازىك ونەر تۋىندىسى. ولاي بولسا ونى ايداپ، ءيىرىپ اكەلگەن مىڭداعان توبىردىڭ ەلەڭ-سەلەڭ، ەربەڭ-سەربەڭ ەرمەگىنە اينالدىرۋعا استە بولمايدى. ونەرمەن ونەر ادامدارى اينالىسۋى كەرەك ەمەس پە ەدى. ال، ەگەر ونى جالپى حالىقتىق سپورت تۇرىنە اينالدىرۋ كەرەك بولسا، ونى ماماندار زەرتتەپ، سارالاپ، جەتىلدىرىپ، ورتاعا بەيىمدەپ بارىپ جالپىلاستىرۋعا نەگە بولماسىن. ءازىر  «قارا جورعانى» قايسى مامان ءبيشى ۇيرەتىپ ءجۇر؟ ول ءوزى كىمنەن، قالاي ۇيرەنىپتى؟ كورمەگەنگە كوسەۋ تاڭ بولىپ جۇرگەن جوق پا؟

ەگەر  وسى بەتىمىزبەن  «ۋرا – قارا جورعامەن مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەردى  الاڭعا ايداپ اپارىپ كەلسىن-كەلمەسىن قۇنجىڭداتا بەرەر بولساق، كوپ وتپەي جۇرتتى مەزى قىلىپ الىپ «قارا جورعا – كۇشتەۋ-زورعا» بالاما بولىپ قالاما دەپ الاڭدايمىن. اسىرە قىزىلدىڭ تەز وڭارىن، «العا كومسومولدىڭ» بارار جەرىن كورىپ-بىلگەن ۇرپاق ەمەس پە ەدىك.

قىتايعا كەرەگى قازاقتىڭ «قارا جورعاسىن» جاڭعىرتىپ، قازاق ونەرىن، قازاقتىڭ جاس ۇرپاعىن ۇلتتىق ءداستۇر بويىنشا تاربيەلەۋ ەمەس، حالىقتىق اسىل ونەردى ۋ-دۋ، داڭعازاعا، قارابايىر شوۋعا اينالدىرىپ قادىرىن كەتىرۋ، توزدىرۋ، جاستاردى ىعىر قىلۋدان باسقا ەشنارسە دە ەمەس.

سوڭعى ون جىلدان بەرى، اسىرەسە كەيىنگى بەس جىلدان بەرى قىتاي وكىمەتىنىڭ ارناۋلى قاۋلىسىمەن بۇكىل قازاق، ۇيعىر مەكتەپتەرى قىتاي مەكتەپتەرىنە قوسىلىپ ارالاس مەكتەپكە اينالدى. «ارالاس مەكتەپ» دەگەننىڭ نە ەكەنىن باسقا بىلمەسە دە كەشەگى تايقى ماڭداي قازاق جاقسى بىلەدى.   ءبىر جارىم ميلليارد قىتاي ەلىندەگى «ارالاس مەكتەپ» ءجۇز پايىز قىتاي مەكتەبى ەكەنىنە نە دالەل كەرەك. ال، بالا باقشا دەگەنىڭىز ءجۇز پايىز قىتايشا تاربيە بەرەدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر وتباسىنا قالادا 2, اۋىلدا 3 بالادان ارتىق بالا تۋعا مۇلدە جول جوق. تۋعان بالاڭ كوزىن اشقاننان قىتايشا تاربيەلەنىپ، ءار قازاقتىڭ ۇيىندە ەكى-ءۇش قىتاي ءتىلدى  ۇرپاق ءوسىپ جاتقاندا، ەندى 10-15 جىلدان كەيىن سەنىڭ «قارا جورعاڭمەن» دومبىراڭا يە يە بولار قازاقتى قايدان تاپپاقسىڭ؟

قىتاي وكىمەتى قازاققا جاقسىلىق جاساعىسى، قازاق ونەرىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتكىسى كەلسە، سوعان يە بولار ۇرپاقتى ۇلتتىق تىلىندە وقىتىپ، ۇلتتىق ءداستۇرى بويىنشا تاربيەلەۋىنە قامقورلىق جاسار ەدى عوي. ال، بۇگىنگى ءومىر شىندىعى – ءبارىمىزدىڭ كوزىمىزگە شۇقىپ تۇرىپ كورسەتىپ جاتقان قانى سورعالاعان اششى شىندىق بۇتىندەي باسقا عوي.

سونى كورىپ-بىلە تۇرا ءبىزدىڭ «گينەس كىتابىن» پاراقتاعىش جالباعاي جۋرناليستەرىمىز قىتايداعى ءمان-ماعىناسىز شوۋعا تاڭىرقاي ءسۇيىنىپ، جارىسا جارنامالاۋىن قويار ەمەس. قازاقتىڭ داراقى دىردۋعا، اۋەس كورسەقىزارلىعىن جاقسى بىلەتىن الىس-جاقىنداعى كورشىلەرىمىزدىڭ ءىس-ارەكەتتەرى «قۇلدى بارەكەلدى ولتىرەدىنىڭ» كەبىن كيگىزبەي توقتاماي ما دەپ قورقاتىن بولدىق.

الىمعازى داۋلەتحان

Abai.kz