ۇكىمەت نەگە ۇندەمەي وتىر؟!.

وتىز جىل بويى حالىققا بۇيىرماي كەلگەن حالىق قازىناسىن حالىققا قايتاراتىن ۋاقىت جەتتى! سوندىقتان دا پرەزيدەنت توقاەۆ «حالىقتان ۇرلانعان اكتيۆتەردى ەلگە قايتارىپ، ادىلدىك ورناتۋىمىز كەرەك» دەپ مالىمدەدى. ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعاپ كەلە جاتقان “اق جول” پارتياسى جەمقورلاردىڭ جەمساۋىندا شەتەل اسقان قارجىلارىمىز بەن قازىنامىزدى قايتارۋ ءۇشىن دە ون جىلدان اسا كۇرەسىپ كەلەدى. بىلتىر 2022 جىلى ءبىز قاڭتار قاسىرەتىنىڭ شىندىعىن تالاپ ەتىپ، ۇكىمەت پەن قۇزىرلى ورگاندار 14 ناۋرىزدا پارلامەنتكە كەلىپ ەسەپ بەرگەندە بۇل ماسەلەنى تاعى دا كوتەرگەنبىز.

جاقىندا، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا، تال تۇستە توبەمىزدەن جاي تۇسكەندەي جاعداي بولدى!
ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى ۋران كەن ورنى، ياعني الەمدەگى ەڭ ءىرى كەنىشتەردىڭ ءبىرى
– «بۋدەنوۆسكوە» مەن ستەپنوگورسك تاۋ-كەن حيميا كومبيناتى شەتەلدىك كومپانياعا ساتىلىپ كەتتى! بۇل مامىلە تۋرالى «قازاتومونەركاسىپ» ۇلتتىق اتوم كومپانياسىنىڭ قارجىلىق ەسەپتەرى جاريالانعاننان كەيىن عانا بەلگىلى بولدى.

كەن ورنىن ساتۋ جونىندەگى كەلىسسوزدەر مەن مامىلە اسا قۇپيا، ەڭ باستىسى، ونىڭ ناقتى يەسى – قازاقستان حالقىنان جاسىرىن تۇردە وتكەن. مامىلە 2022 جىلدىڭ سوڭىندا، ياعني كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزۋ بويىنشا رەفەرەندۋم وتكىزىلگەننەن كەيىن جاسالدى. كونستيتۋتسيانىڭ «جەر مەن ونىڭ جەر قويناۋى جانە باسقا دا تابيعي رەسۋرستار قازاقستان حالقىنا تيەسىلى» دەگەن 6-بابىن اتتاپ، تاپتاپ وتكەن.

2022 جىلعى 14 جەلتوقسانعا دەيىن «بۋدەنوۆسكوە» كەن ورنىنىڭ يەسى ستەپنوگورسك تاۋ-كەن حيميا كومبيناتىن بريتاندىق كومپانيالار – GANBERG UK LTD ((60%) جانە GEXIOR UK Ltd (40%) باقىلاپ وتىردى. ەكى كاسىپورىن دا وفشورداعى DEGEVOL UK Ltd كومپانياسىنا قارادى. ونى قازاقستاندا تۋعان رەسەيلىك ميللياردەر ۆاسيلي انيسيموۆ پەن اتاقتى كلەبانوۆتار وتباسى باسقاردى. ءيا، بيىل ەكىباستۇزعا “ەرەكشە ەڭبەگى سىڭگەن”، قاقاعان قاڭتاردا تۇزقالانى مۇزقالاعا اينالدىرعان اتىشۋلى كلەبانوۆ.

Kz.expert سايتى جازعانداي، كلەبانوۆتارعا كەن ورنىن ساتۋدان تۇسكەن 1 ميلليارد دوللار شۆەيتساريا بانكىنە بارىپ ءتۇسىپتى. ياعني، اقشا وفشورعا كەتتى، ال قازاقستان قازىناسىنا تۇك تە جوق، ءتىپتى سالىق رەتىندە دە كوك تيىن دا تۇسپەگەن. حالىق تاعى دا ءوز قازىناسىنان قاعىلدى!

ماسەلەن، قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك باق كەڭىنەن تاراتقان
«Bloomberg اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا اكتسيالارىنىڭ 75 پايىزىنا يەلىك ەتەتىن «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ تالابى بويىنشا، «قازاتومونەركاسىپ» كومپانياسى كەن ورىندارىن ءبىرىنشى كەزەكتە ساتىپ الۋ قۇقىعىن پايدالانۋدان باس تارتقان.
سونىمەن قاتار، ءبىر جارىم جىل ىشىندە، «قازاتومونەركاسىپ» كومپانياسىندا رەسەيلىكتەرمەن جاسىرىن كەلىسىمگە قارسى شىققان ەكى باسشى مەن ءۇش توپ-مەنەدجەر اۋىستىرىلعاندىعى حابارلانعان. بۇل اسا نازار اۋداراتىن جاعداي!

سوندا “سامۇرىق قازىنامىز” قازىنامىزدى شەتەلگە تاراتۋمەن اينالىسا ما، قاي ەلدىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەپ وتىر؟ “سامۇرىق-قازىنانىڭ” رەسەيمەن سىبايلاسقان ساۋداسىنا قارسى بولعانى ءۇشىن قۋدالانعان بەس ازامات كىم؟ ولاردى قايدا اۋىستىرىپ جىبەردى؟!.
نەگىزى، حالىق قازىناسىن ۇرلاپ ساتقاندار مەن ونى قورعاعانى ءۇشىن قۋىلعان پاتريوت مەنەدجەرلەردىڭ ورىندارىن اۋىستىرۋ كەرەك شىعار. ەل جاقسى بىلەتىن، كەزىندە ۋرانداعى ۇلتتىق مۇددەنى قورعاعانى ءۇشىن ون جىل تۇرمەدە وتىرىپ كەلگەن «جاكىشەۆ ءىسى» جالعاسىپ جاتىر ما؟

ايتپاقشى، «قازاتومونەركاسىپ» ۇلتتىق اتوم كومپانياسىنىڭ ەكس پرەزيدەنتى مۇحتار جاكىشەۆ بۇل وقيعا تۋرالى ارمانجان بايتاسوۆپەن سۇقباتتا ايىپتاۋ پىكىرىن ءبىلدىردى.
“امەريكاندىقتار ماعان حابارلاستى. “قازاتومپروم” روساتومنىڭ” فيليالى ما؟”قالايشا رەسەي وليگارحى قازاقستاننان سۇراماي-اق ونىڭ قىمبات كەن بايلىعىن وزگە ەلگە ساتىپ جىبەرەدى؟”-دەپ تاڭعالىپ سۇرادى.
ءيا، قازاقتىڭ ەڭ ۇلكەن ۋران كەنىشى ساتىلۋدان كلەبانوۆتارعا 1 ميلليارد 200 ميلليون دوللار تولەندى، ال قازاقستانعا ەشقانداي پايدا تۇسكەن جوق”-دەيدى ەلىمىزدەگى اتوم ونەركاسىبىنىڭ اتىشۋلى تارلانى.

قازاقشا ايتقاندا، قازاقستاننىڭ ۋران كەنىشىن رەسەيلىك وليگارح “روساتومعا” 1 ميلليارد 200 ميلليون دوللارعا ساتىپ جىبەرەدى، ال قازىنا يەسى قازاققا تۇك تە جوق!؟. ەڭ بولماسا، حالىققا سالىق رەتىندە دە ءبىر تيىن تۇسپەگەن؟!.

مامىلە سوماسى جاريالانباعانمەن 1,6 ملرد. دوللار تۋرالى ءسوز بار.
بۇل رەتتە «بۋدەنوۆسكوە» كەن ورنىنداعى ۋران قورى 114,2 مىڭ توننانى قۇرايتىنىن، ونىڭ اقشالاي بالاماسى شامامەن 12 ملرد. دوللار بولاتىنىن اتاپ وتكەن ءجون.

نەلىكتەن «قازاتومونەركاسىپ» ساتىپ الۋدىڭ باسىم قۇقىعىنان باس تارتتى؟ باس تارتقىزۋدى باس سالىپ تالاپ ەتكەن “سامۇرىق قازىنانىڭ” قانداي ويى بار؟!.

بۇل ەنەرگەتيكالىق، ەكونوميكالىق، ءتىپتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دەرلىك ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن كەن ورنىن ساتۋعا رۇقسات بەرگەندەر كىمدەر؟

باتىس الەمىنىڭ رەسەيگە قارسى ەكونوميكالىق سانكتسياسى جاعدايىندا، كەن ورنىن باقىلاۋدى جوعالتۋدان قازاقستان جەر قويناۋىن پايدالانۋدان تۇسەتىن سالىق تۇسىمىنەن دە ايرىلۋ قاۋپى بار.

ۋران نارىعى – الەمدىك ەكونوميكانىڭ ەرەكشە سەكتورى. بۇل سەكتوردىڭ 90 پايىزىنان استامىن بىرنەشە ءىرى ۋران ءوندىرۋشى كومپانيالار باقىلايدى. الەمدىك ۋران ءوندىرىسىنىڭ ۇشتەن ەكىسىنەن استامى 3 ەلگە تيەسىلى: قازاقستان، كانادا جانە اۆستراليا، بۇل رەتتە قازاقستان ۇلەسىنە 45 پايىز كەلەدى. ياعني، ۋران وندىرۋدەن قازاقستان 2009 جىلدان بەرى الەمدە كوش باستاپ تۇر.
جابىقتىعى سالدارىنان، ۋران نارىعى وتە تۇراقتى بولىپ سانالادى، سوندىقتان ينۆەستيتسيالار ءۇشىن وتە پەرسپەكتيۆالى وبەكت بولىپ تابىلادى.

ەندەشە قازاقستان وسىنداي زور بايلىعىنان ايرىلعانىن الەمنىڭ باستى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان باستاپ، قازاق ءباسپاسوزى دە جارىسىپ جازىپ جاتقاندا، بۇل شۋلى وقيعاعا نەگە ءبىزدىڭ ۇكىمەت ۇندەمەي وتىر؟ ايىپتالىپ جاتقان “سامۇرىق” قۇسىمىز نەگە قۇمعا باسىن تىعىپ العان؟ قازاقتىڭ قازىناسىن قازاقتان سۇراماي ساتىپ جىبەرگەن “قازاتوموندىرىس” كومپانياسى نەگە ءتىس جارمايدى؟
باسپاسوزدە ايىپتالىپ جاتقان كلەبانوۆتار نەگە تۇسىنىك بەرمەيدى؟
اتىشۋلى وليگارح بۇنىڭ ءبارى شىن بولماسا، رەسمي مالىمدەمە جاساپ، ايىپتاپ جازىپ جاتقان باق-تاردى نەگە سوتقا بەرمەيدى؟!.

ءبىزدىڭ باس پروكۋراتۋرا مەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى
اگەنتتىك قايدا قاراپ وتىر؟ قازاقتىڭ قۇداي بەرگەن قازىناسى رەسەي ميللياردەرى انيسيموۆ پەن ءوزىمىزدىڭ وليگارح كلەبانوۆتاردىڭ قاي اتا-باباسىنان قالعان مۇرا ەدى؟ ولارعا بۇل حالىق بايلىعىن قاشان، كىم بەرگەن؟ نە ءۇشىن بەرگەن؟

باس پروكۋراتۋرا مەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى
اگەنتتىك اتالمىش مالىمەتتەردى تەكسەرۋى، ال دالەلدەنگەن جاعدايدا قارجىنى تۇگەل ەلىمىزگە قايتارۋى جانە كىنالىلەردى جاۋاپقا تارتۋى ءتيىس.

جالپى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار كەن ورىندارىنىڭ شەتەلگە ساتىلۋى بويىنشا قاتاڭ تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، بارلىعىنىڭ زاڭدىلىعىن انىقتاۋ قاجەت.

كونستيتۋتسيامەن قورعالعان حالىق قازىناسىن، مەملەكەتىمىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكالىق مۇددەسىن قورعاۋدى تالاپ ەتەمىز.

قازىبەك يسا

Abai.kz