كەزىندە حابار ارناسى ءوزىنىڭ «بۇگىن» باعدارلاماسىندا ستۋديا قوناقتارى رەتىندە بۇرىنعى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى دارحان مىڭباي، قر مسم مادەنيەت كوميتەتى مۋزەيلەر مەن كىتاپحانالار باسقارماسىنىڭ باسشىسى گۇلزەينەپ پازىلوۆا، جازۋشى، ادەبيەت سىنشىسى انار قابدۋللينا، «ۆilimLand» جشس اتقارۋشى ديرەكتورى سانجار كەنجەحانۇلى، جانە بلوگەرلەر ادينا زەينوللا مەن مادينا زەينوللالار قاتىسقان «قازاقتىڭ بالالارى نە وقىپ، نە كورىپ ءجۇر؟ ولاردىڭ ساناسىنا قانداي اقپارات قۇيىلىپ جاتىر؟ ەلىمىزدەگى بالالار ادەبيەتى مەن بالالار كونتەنتىنىڭ جاي كۇيى قانداي؟ اقپارات تاسقىنى مەن باسەكەگە قابىلەتتى مە؟» دەگەن ماسەلەلەردى قاراستىرعان كەلەلى دۇنيەنى كوتەرگەن بولاتىن. سودان بەرى ەكى-ءۇش جىل ءوتتى. ءالى بۇل ماسەلەلەر ءوز وزەكتىلىگىن جويعان جوق.

ءيا، ماقالامىزدىڭ اتى اتى ايتىپ تۇرعانداي انا تىلىندە ءتىلى شىققان، ءوز وتباسىندا تەك قازاق تىلىندە قارىم-قاتىناس جاسايتىن الاش بۇلدىرشىندەرى نە كورىپ، نە ويناپ ءجۇر دەگەن ماسەلە قوعام مۇشەلەرىن ويلاندىرا باستادى. وسى ماسەلەگە ارنالعان زەرتتەۋ ماقالالار مەن عىلىمي ىزدەنىستەر ەلىمىزدە بوي كورسەتە باستادى. وسى ورايدا پسيحولوگ ماماندار پىكىرىنە دەن قوياتىن بولساق.

– جالپى كومپيۋتەرلىك ويىندار بالالارعا ارقالاي اسەر ەتەدى. بىراق بۇل ويىندار لوگيكالىق ويىن دامىتسا، سپورتقا قىزۋشىلىعىن ارتىراتىن بولسا لوگيكاسىنىڭ جەتىلۋىنە وڭ اسەر ەتەدى. ال قۇبىجىق، اتىس-شابىس ويىندارى بالانىڭ جۇيكەسىن جۇقارتادى، كوزدەرى اۋىرىپ، وقۋ ۇلگەرىمدەرى ناشارلاي تۇسەدى. نەگىزىندە كومپيۋتەرلىك ويىن «ادديكتسياعا» ۇشىراتادى. بالا كۇننەن باستاپ بالانى جاۋاپكەرشىلىككە سەزىندىرگەن دۇرىس. قۇمار ويىن ەسىرتكىدەن دە بەتەر.سونى بىلە تۇرا،بالالار وينايدى، - دەيدى پسيحولوگ نازگۇل ەسيموۆا. بۇل نەگىزىنەن كومپتەرلىك جانە ىنتەرنەتتىك ويىن تۇرلەرىنە قاتىستى ءارى بالانى «كومپيۋتەرلىك تاۋەلدىلىكتەن» ارىلتۋدىڭ توتە جولى.

ەندى قازاق بالاسى ءۇشىن تاعى ءبىر قاۋىپتى ءۇردىس – جات يدەولوگيا مەن پسيحولوگياعا نەگىزدەلگەن تەلەونىمدەردى كورىپ، وزگە ءدىلدى ازامات بولىپ قالىپتاسۋى. مىنە وسى ماسەلەگە قاتىستى پسيحولوگ گۇلناز بەردىبەكقىزى:

– بالانىڭ پسيحولوگياسى كەز كەلگەن نارسەنى تەز قابىلداعىش كەلەدى. تەلەديداردان كورگەن كەيىپكەرىنە تەز ەلىكتەيدى. وعان كورگەننىڭ ءبارى اسەر ەتەدى. سول سەبەپتى بالانىڭ تەلەديداردان قانداي باعدارلامالاردى كورىپ جۇرگەنى وتە ماڭىزدى. نەگىزى بالالارعا تىنىش وتىرسا بولدى دەپ كەز كەلگەن تەلەارنانى كورسەتىپ قويۋعا بولمايدى. كەيبىر زاماناۋي مۋلتحيكايالاردىڭ بالا پسيحولوگياسىنا كەرى اسەرى بار. قازىرگى تاڭدا بالالارعا ارنالعان «بالاپان» ۇلتتىق تەلەارناسى كورسەتىلىپ ءجۇر. تەلەارنادا بالاعا ارنالعان تاربيەلىك ءمانى بار باعدارلاما، مۋلتفيلمدەر كورسەتەدى. قازاقشا ءداستۇردى جانە ءۇش تىلدە سوزدىكتەردى ۇيرەتەدى، – دەيدى.

جالپى قازاق كوپشىلىك جاعدايدا مۋلتفيلم دەگەنگە مەنسىنبەي قاراپ، تەك ونىڭ بالانىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، كوزىن قىزىقتىراتىن دۇنيە سەكىلدى كورەتىنىمىز جاسىرىن ەمەس. كوپشىلىك جاعدايدا ءوز وتباسىمىزداعى بالالاردىڭ قانداي مۋلتفيلم قاراپ جۇرگەنىن، ودان نە ۇيرەنگەنىن قاپەردەن شىعارىپ الامىز. ال، بالالارعا ارنالعان تەلە ونىمدەرگە قاتىستى قالامگەرلەر مەن جۋرناليستەردىڭ وي-پىكىرلەرى قانداي ەندى سوعان توقتالا كەتەيىك.

«قارماقشى تاڭى» گازەتىنىڭ ءجۋرناليسى ەرسىن ءسادۋۇلى ءوز كەزەگىندە:

– قازىرگى تاڭدا بالالارىمىزعا نەنى كورسەتىپ ءجۇرمىز؟ بايقاپ وتىرساق، شەتەلدىڭ ارزانقول اتىس-شابىس مۋلتفيلمدەرىمەن ساناسىن ۋلاپ جاتىرمىز. بۇگىندە «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» اتتى قازاقتىڭ ءتول تۋىندىسىنىڭ ورنىن، گوليۆۋدتىق «توم مەن دجەري» جانە رەسەيلىك «ماشا مەن ايۋ» ءمۋلتفيلمى باسقان زاماندا بالانىڭ تالعامى دا وزگەرگەن. ونىڭ سانا-سەزىمىن، ءبۇتىن پسيحولوگياسىن نە ادام ەمەس، نە قۇبىجىق ەمەس بەينەلەر جاۋلاپ العان. قاي ءۇيدىڭ بالاسى بولماسىن كورگەن ءمۋلتفيلمىنىڭ ىشىندەگى كەيىپكەردىڭ بەينەسىن سومداپ ءىس-قيمىلىن قايتالاۋدا…

ال ءوزىمىزدىڭ قازاقستاندىق انيماتورلار قالاي جۇمىس ىستەۋدە؟ بىزدە قازاقشا مۋلتفيلمدەر جوق ەمەس، بار. قازىرگى كۇنى نەشە ءتۇرلى «الدار كوسە»، «ەرتوستىك»، «قاجىمۇقان» ت.ب سەكىلدى مۋلتفيلمدەر شىقتى. بىراق ونى بالا تۇگىلى ۇلكەندەر دۇرىس قابىلداي المادى. نەگە دەرسىز؟ سەبەبى، كەيىپكەرلەرى وتە تۇرپايى. قيمىل-قوزعالىسى قولاپايسىز. ماسەلەن الدار كوسەنى حالىق كوپ سىنعا الدى. كەيبىر تۇستارى قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىنا دا كەلە بەرمەيدى،- دەگەن وي-پىكىردى الدىمىزعا تارتادى.

بالالار جازۋشىسى سەرىكبول حاسان وسى ورايدا ايتاتىن تومەندەگى پىكرلەرى ويعا قونىمدى دەر ەدىك. ەندى قالامگەر بۇل جايىندا نە دەيتىنىنە دەن قويالىق:

– نەگىزىندە، كوبىمىز مۋلتفيلم دەگەنگە مەنسىنبەي قارايمىز. ونى تەك بالانىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، كوزىن قىزىقتىراتىن دۇنيە سەكىلدى كورەمىز. سويتەمىز دە، بالامىزدىڭ قانداي مۋلتفيلم قاراپ جۇرگەنىن، ودان نە ۇيرەنگەنىن ەسكەرمەيمىز. سويتسەك، بۇل مۋلتفيلم دەگەن قىپ-قىزىل يدەولوگيا ەكەن. بالانى ءبىلىمدى قىلاتىن دا، بۇلدىرەتىن دە – وسى مۋلتفيلم. ءبىزدىڭ كورگەن مۋلتكەيىپكەرلەرىمىز قانداي ەدى؟ لەوپولد، چەبۋراشكا، بۋراتينو، مويدودىر، قۇيىرشىق، قارلىعاش. بۇل كەيىپكەرلەردىڭ ءبارى دە بىزگە جاقسى تاربيە بەردى. لەوپولد – دوستىققا، مويدودىر تازالىققا ۇيرەتتى. ال بالالارىمىز نە كورىپ ءجۇر؟ بۇگىنگىنىڭ مۋلتكەيىپكەرى بالالارعا قانداي تاربيە بەرىپ جاتىر؟ جيىرما جىلدان بەرى بالا پسيحيكاسىن زەرتتەپ جۇرگەن نەمىس پسيحولوگى راينەر پاتسلاف تەلەديداردىڭ بالانىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىنىن جازىپتى. پسيحولوگ «بالانىڭ دۇرىس دامۋى ونىڭ كورگەن مۋلتفيلمىنە بايلانىستى» دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن…

ونى ايتامىز-اۋ، مۋلتفيلم بوياۋىنىڭ قانىقتىعى مەن داۋىسىنىڭ جوعارى بولۋى، ءتىپتى سيۋجەتىنە دەيىن بالانىڭ بولاشاعىنا اسەر ەتەدى. ياعني بالانى شىنايى ومىردەن الىستاتاتىنى بەلگىلى بولدى. شىنى كەرەك، قازىر كوبىمىزدىڭ بالالارىمىز «ماشا مەن ايۋدى» ون اينالدىرىپ قويىپ بەرسەڭ دە، اۋزىن اشىپ وتىرىپ كورەدى. بالانى وزىنە ماگنيتشە تارتاتىنداي بۇل ءمۋلتفيلمنىڭ قانداي قۇپياسى بار؟ گرافيكاسى مەن ساپاسىنا قويار ءمىن جوق. كەيىپكەرلەرى دە سونداي شىنايى شىققان. الايدا ماشانىڭ وزىنە ءبىر قارادىڭىز با؟ بىربەتكەي، بۇزاقى، بەتپاق. بىلەتىنى – بۇزىقتىق، ءبۇلدىرۋ. دەمەك، بۇل مۋلتفيلم «ءومىر ءسۇرۋدىڭ بۇكىل ەرەجەسىن بۇزىپ، ءوزىڭ قالاعانداي ءومىر ءسۇر، سەنى ءبارى كەشىرەدى» دەگەن وي تاستايدى. شىنىندا، ماشانى كورگەن بالا ونىڭ ارەكەتتەرىن اينىتپاي قايتالايدى…

پايعامبارىمىز: «جاقسى مەن جامان جولداس ءاتىرشى مەن وت جاعۋشىعا ۇقسايدى. ءاتىرشىنىڭ قاسىندا بولساڭ، جاقسى ءيىستى يىسكەيسىڭ نەمەسە جاقسى ءيىس ۇستىڭە جۇعادى. وت جاعۋشىنىڭ جانىنا بارساڭ نە كويلەگىڭ جانادى، نە بولماسا جامان ءيىستى جۇتىپ قايتاسىڭ» دەگەن ەكەن. بىلگەنگە، مۋلتفيلم دە وسى سەكىلدى، جاقسىسى مەن جامانى بار. بالاڭا جامانىن كورسەتسەڭ، تاربيەسىندە قارا داق قالادى. جاقسىسىن كورسەتسەڭ، جۇرگەن جەرى شات بولادى. قالاۋ – وزىڭىزدە!». جازۋشىنىڭ ايتقان جوعارىداعى پىكىرلەرىنە بىزدە ءوز تاراپىمىزدان تولىق قوسىلامىز.

قازاق ءتىلدى كونتەنت جوق ەمەس بار، بىراق ساپاسى جۇرت كوڭىلىنەن شىعىپ جۇرگەن جوق. ولاردىڭ ىشىندە 400 اسا بەينەبايانى بار يۋتۋبتاعى «اليك كز». وسى تۋراسىندا  ەرسىن ءسادۋۇلى: … قازاقشا دىبىستالعان بۇل فيلم بالاعا بوقتىق سوزدەن باستاپ نەشە ءتۇرلى جاۋىزدىق ءىس-ارەكەتتەردى ۇيرەتىپ جاتىر. «ءاي دەيتىن اجا، قوي دەيتىن قوجا» جوق. بۇگىندە 395 بەينەبايانى بار بۇل توپ، ءوز اۋديتورياسىن كەڭەيتىپ 400 مىڭنان اسا ادام جيناپ ۇلگەرگەن. ءالى قانشا بالا تىركەلەتىنى بەلگىسىز، - دەپ وكىنىشىن جاسىرمايدى.

بۇدان شىعاتىنى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى وسى ماسەلەنى قولعا الىپ، قازاقي سالت-داستۇرىمىزگە ساي بالالارعا ارنالعان بەينەونىمدەردى قارجىلاندىرۋدى قولعا السا، كوپ نارسە وڭالار ەدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz