قر ءوندىرىس جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپاەۆ ArcelorMittal كومپانياسىمەن كەلىسىمنىڭ اياقتالعانىن مالىمدەدى: بۇدان بىلاي كومپانيانىڭ بارلىق قازاقستاندىق اكتيۆتەرى ۇلتتىق ينۆەستوردىڭ باسقارىلۋىنا بەرىلەدى. ينۆەستور رەتىندە Allur كومپانياسى توبىنىڭ يەسى اندرەي لاۆرەنتەۆ اتى اتالدى. بۇرىنعى قوجايىن ۇندىلىك ماگنات لاكشمي ميتتال وسىعان دەيىن ەشقاشان نارىقتان قايعىلى سەبەپتەرسىز كەتىپ كورمەگەن ەكەن. ەندەشە ول قازاقستاندا ءوز ارتىندا قانداي مۇرا قالدىردى؟

لاكشمي ميتتالدىڭ مەنشىگىندەگى ەڭ باستى ءوندىرىس – بۇرىنعى قاراعاندى مەتاللۋرگيالىق كومبيناتى –  ماڭايىنا بىرنەشە قالانى توپتاستىرعان ءوندىرىس وشاعى بولىپ سانالادى. ول ونداعان مىڭ جۇمىسشىلاردى جۇمىسقا تارتىپ، ولاردىڭ جالاقىسىن بەرىپ وتىرعان ەدى. بىراق، ەڭ وكىنىشتىسى، «ارسەلورميتتالتەمىرتاۋ» كومپانياسى ءوزى يەلىك ەتكەن ۋاقىتتا ءوندىرىستىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي شىعىن شىعارماعانى بىلاي تۇرسىن، ول وزىنە قارمەتتەن قالعان الەۋمەتتىك نىسانداردان تەزىرەك قۇتىلۋدى جوبالى تۇردە جۇزەگە اسىرىپ وتىردى.

امت‑نىڭ شەت ەلدەن كەلگەن باسشىلارى دا جەرگىلىكتى جۇمىسشىلارىنا شەكەدەن قارادى – كومپانياعا جۇمىسشىلار جۇمىس ىستەۋگە قاۋقارلى جانە تابىس اكەلە الاتىن بولسا عانا كەرەك بولدى. ناقتى ايتساق،  2022 جىلدىڭ قازان ايىندا جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى ازايعان شاحتەرلار وزدەرىنە تولەنىپ وتىرعان مۇگەدەكتىك تولەمنىڭ ادىلەتسىز ەكەندىگىنە نارازىلىق تانىتتى. بۇل شاحتەرلار شاحتالاردا جۇمىس قابىلەتىنەن ايىرىلعان، بىراق، سول كەزدەگى جۇمىس بەرۋشىدەن  مۇگەدەكتىك ءۇشىن تولەنەتىن وتەماقى مولشەرى قايتا قارالۋىنا قول جەتكىزە الماعان. سول كەزدەن‑اق ساراپشىلار امت كومپانياسىنىڭ ءۇش مىڭنان استام بۇرىنعى جۇمىسشىلارى اۋىر كەدەيشىلىك جاعدايىندا قالىپ وتىرعانى تۋرالى دابىل قاعا باستاعان بولاتىن.

بيىلعى تامىز تايىندا پرەمەر‑مينيستر ءاليحان سمايلوۆ تەمىرتاۋ قالاسى اۋاسىنىڭ لاستانۋى تۋرالى ماسەلە كوتەردى. ول: «قالاداعى اۋا لاستانۋىنىڭ  88%‑ى امت ەنشىسىنە تيەسىلى» دەپ مالىمدەدى. سونىڭ اسەرىنەن قالادا ونكولوگيالىق جانە تىنىس جولدارى اۋرۋلارىنىڭ سانى كۇرت كوبەيگەن.

«جوعارىدا ايتىلعانداي، كاسىپورىن ءوندىرىستى جاڭعىرتۋ جانە جاڭا تەحنولوگيالىر ەنگىزۋ  باعىتىندا  ەشقانداي ءىس‑شارا جاساماعان. وسى باسشىلىق كەلگەلى وتىز جىل ۋاقىت وتسە، سول وتىز جىل بويى  ءبىز كومبيناتتىڭ تەك كۇيرەپ بارا جاتقانىن عانا كوردىك. جەكەشەلەنگەن ۋاقىتتان بەرى كوبيناتتىڭ وعان دەيىنگى وندىرىستىك كورسەتكىشتەرى جارتىعا دەيىن قىسقارعان. وندىرىلەتىن ءونىم كورسەتكىشى ەكى ەسەگى تومەندەپ، 6 ملن توننادان وتكەن جىلى 3 ملن تونناعا دەيىن قۇلدىرادى. ال، كومىر ءوندىرىسى ءتورت ەسە ازايعان»، ‑ دەپ  پرەمەر‑مينستر ءا.سمايلوۆ اتاپ ءوتتى.

ەندى اتم‑نىڭ «جەتىستىگى» نە دەسەڭىز، وندا جىل سايىنعا ورىن الاتىن اپاتتار مەن توتەنشە قايعىلى وقيعالاردى ايتۋعا بولادى. ناتيجەسىندە ۇندىلىك ينۆەستوردىڭ قازاقستاندا بولعان ۋاقىتىندا 200‑دەن استام شاحتەرلار اجال قۇشتى. ماسەلەن، 2016-2022 جىلدارى امت كاسىپورىندارىندا 18 اپاتتى جاعداي ورىن الىپ، 19 شاحتا قىزمەتكەرى وپات بولدى، 45 ادام اۋىر جاراقاتتار العان ەكەن. 2021-2022 جىلدارى بولات قۇيۋ كاسىپورىندارىندا بولعان اپاتتار سالدارىنان 12 ادام اجالىن تاپتى، 21 ادام قاتتى زارداپ شەكتى. وسىنىڭ ءبارىنىڭ باستى سەبەپتەرى دەپ ساراپشىلار  تەحنولوگيالىق پروتسەستەردىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنىڭ قاناعاتسىز جاعدايدا بولعاندىعىن، قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنىڭ قاسكويلىكپەن ەسكەرىلمەۋىن جانە وندىرىستىك باقىلاۋدى ءتيىمسىز بولعاندىعىن، سونىمەن قاتار، قۇرال‑جابدىقتاردىڭ ابدەن توزىپ كەتكەندىگىن اتاپ وتكەن ەدى.

بيىلعى جەتى ايدىڭ وزىندە عانا امت‑نىڭ كومىر ءوندىرۋشى كاسىپورىندارىندا 957 وندىرىستىك قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنىڭ بۇزىلعانى انىقتالدى. اۋداندىقارالىق ماماندانعان ەكونومياكالىق سوتقا 55 قاۋىپتى ءوندىرىس ورىندارى مەن قاۋىپتى تەحنيكالىق قوندىرعىلاردىڭ  جۇمىسىن توقتاتۋ  تۋرال جەتى شاعىمدانۋ ارىزى تاپسىرىلعان. سوت شەشىمىمەن 25 نىشاننىڭ جۇمىسى توقتاتىلعان.

مەملەكەت بۇعان تىكەلەي ارالاسىپ، كومەك قولىن سوزۋعا ۇمتىلدى. سوڭعى جىلدارى «ارسەلورميتتالتەمىرتاۋ» كومپانياسىمەن ءوندىرىستى مودەرنيزاتسيالاۋ جانە وندىرىستىك قاۋىپسىزدىك بويىنشا ءىس‑شارالار تۋرالى كوپتەگەن ستراتەگيالىق ماڭىزدى قۇجاتتار قابىلداندى. الايدا كاسىپورىن ءوزىنىڭ موينىنا العان مىندەتتەردى ورىنداعان ەمەس. جىل سايىنعى تۇسەتىن تابىس قازىرگى جاعدايىن قولداۋعا عانا ءجۇمسالدى. مىسالى، بىرقاتار كوكستەندىرۋ باتارەيالارى مەن حميالىق پروتسەستەردى زالانسىزداندىرۋ تسەحتارى قازىر اپاتتى جاعدايدا تۇر. پەش قوندىرعىلارىنىڭ قورى تاۋسىلۋعا جاقىن. سوعان قاراماستان جاڭا پەشتەردى ورناتۋ تۋرالى ءبىر دە ءبىر كونتراكتىلەر جاسالىنباعان.  مۇنىڭ ءبارى ءوندىرىستىڭ قىسقارۋىنا الىپ كەلەتىن بولادى.

وسى ماسەلەلەردى ەسكەرە كەلە، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ ArcelorMittal كومپانياسىنىڭ ەلىمىزدە قالۋىنىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىنە سەنىمسىزدىك  تانىتۋى زاڭدى ەكەنى كۇمانسىز. 2022جىلدىڭ باسىندا امت اكتيۆتەرىن مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر باستالدى. وكىنىشكە وراي، ۇكىمەتتىڭ ول ارەكەتتەرى تۋرالى مالىمەتتەر كاسىپورىندا بولعان كەزەكتى اپاتتان كەيىن عانا جاريا ەتىلدى: 2023 جىلدىڭ 28 قازانىندا كوستەنكو اتىنداعى شاحتادا جارىلىستان كەيىن بولعان ورتتەن 46 شاحتەر قازا تاپتى.

وسىنداي قايعىلى وقيعالار ساباق بولعان سوڭ، قازاقستان ۇكىمەتى مۇمكىن بولارلىق جالعىز عانا شەشىمگە كەلدى، ول – قالاقۇراۋشى بۇل كاسىپورىنداردىڭ ينۆەستورى قازاقستاندىق كاسىپكەر بولۋى ءتيىس دەگەن شەشىم بولدى. ونى تاڭداۋ كريتەريلەرى بەلگىلى ەدى: جاڭا ينۆەستور مەتاللۋرگيا نە ونىمەن ساباقتاس ءوندىرىس سالاسى وكىلى، ءوزىن جاقسى كورسەتە العان، حالىقارالىق باسقارۋ ستاندارتتارىن جەتىك مەڭگەرەگەن جانە  جەتكىلىكتى قور جيناعان، بۇرىن‑سوڭدى زاڭدى داۋلى ماسەلەدەن تازا بولۋى ءتيىس.

وسى كريتەريلەر بويىنشا جۇرگىزىلگەن سۇرىپتاۋدا Allur كومپانيالار توبىنىڭ يەسى اندرەي لاۆرەنتەۆ لايىقتى دەپ تابىلدى. بۇل مامىلە «استانا» حالىقارالىق قارجىلىق ورتالىعى بيرجاسىندا جاسالىپ، ول حقوا جانە قارجىلىق تەرروريزم مەن اقشانى زاڭسىز اقتاۋعا قارسى حالىقارالى ۇيىمدار تاراپىنان قاتاڭ باقىلاندى. ەگەر وسى تاراپتار بۇل مامىلەنى كۇماندى ساناسا، وندا  مامىلە بولماس ەدى.

جاڭا ينۆەستوردىڭ بارلىق بيزنەسى قازاقستاندا شوعىرلانعان جانە ول امت مامىلەسى بويىنشا قانداي دا بولماسىن وزگە ارىپتەستەرىنىڭ  ماقساتىنا جۇمىس جاساي المايدى.  كاسىپورىننىڭ قارجىلىق قىزمەتىنە پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرۋىمەن قاتاڭ باقىلاۋ ورناتىلاتىن بولادى.  ونىمەن قوسا، اندرەي لاۆرەنتەۆ كاسىپورىننىڭ وندىرىستىك الەۋەتىن جوعالتپاۋ، سونىمەن بىرگە، قازاقستاندىقتار ءۇشىن جۇمىس ورنىن ساقتاۋ، ولاردى  الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ، الەۋمەتتىك جوبالاردى دامىتۋ   جاۋاپكەرشىلىگىن ءوز موينىنا الاتىن بولدى.

ال، قاراعاندى وبلىسى تۇرعىندارىن قولداۋ بونۋسى دەپ ArcelorMittal كومپانياسى تاراپىنان  بولىنگەن «قوشتاسۋ جارناسى» بولعانىن ايتامىز. ۇكىمەتتىك كەلىسسوزشىلەر لاكشمي ميتتالعا «قازاقستان حالقىنا» قورىنا  16 ملرد تەنگە اۋدارۋ قاجەتتىگىن مويىنداتا الدى. ول قارجى وسى ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ وتە وزەكتى ماسەلەلەرىن شەشۋگە جانە ماڭىزدى الەۋمەتتىك جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا جۇمسالادى. سونىڭ ىشىندە، ول قارجىنىڭ 50% تەمىرتاۋ قالاسىنا بولىنەدى.

ارينە، بۇل قارجى ArcelorMittal كومپانياسىنىڭ وسى وڭىردە بولعان ونداعان جىلدارداعى قورلانىپ قالعان الەۋمەتتىك شىعىندارىن تولىق جاپپايدى. بىراق، بۇل ءوڭىردىڭ مەتاللۋرگيا مەن بولات قۇيۋ كاسىپورىندارىنىڭ قازاقستاندىق جاڭا تاريحىنىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەدى دەپ سانايمىز.

Abai.kz