سوڭعى اپتادا الەمنىڭ بەدەلدى باسىلىمدارى رەسەي باسشىسى پۋتين، قىتاي توراعاسى شي، امەريكانىڭ قايتا سايلانعان پرەزيدەنتى ترامپتىڭ – ۇشەۋىنىڭ ۇستانىمدارىندا ۇقساستىق بار ەكەنىنە نازار اۋدارۋدا.

فرانتسيانىڭ «Le Monde» (الەم) گازەتىنىڭ ساراپشىسى الەن فراچون: «ءۇش كوشباسشى – پۋتين، ترامپ جانە شي ۇشەۋى دە ءوز حالقىنا مەملەكەتىن قۇدىرەتتەندىرۋگە ۋادە بەردى، ءارى ول ماقساتتارىنا وزگە ەلدەرگە، اسىرەسە كورشىلەرىنە تىزە باتىرۋ ارقىلى جەتكىسى كەلەدى. ۇشەۋى دە تەرريتوريالىق امبيتسيالارىن ەش بۇكپەسىز اشىق كورسەتىپ وتىر»6 - دەپ جازادى.

ارى قاراي ساراپتاماسىن بىلاي دەپ تاراتادى: «ءۇش باسشىنىڭ اراسىندا ءوزارا قايشىلىق بولعانىمەن، ورتاق تۇستارى وتە كوپ. ۇشەۋىنىڭ دە ءوز حالقىنا ارناعان سوزدەرىندە ۇقساستىق بار.

شي توراعا «قىتاي ارمانىنىڭ» ورىندالعانىن ءارى «قىتاي ۇلتىنىڭ قۇدىرەتتەنگەنىن» كورگىسى كەلەدى.

پۋتين كەڭەس وداعىن اڭسايدى، كەلمەسكە كەتكەن، ەكىنشى قايتىپ ورالمايتىن دەرجاۆا كەزىن ساعىنىپ اھ ۇرادى.

ترامپتىڭ ۇرانى دا «امەريكانى قايتادان قۇدىرەتتى ەتۋ» (MAGA). ول دا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى ءداۋىردى ساعىنادى. ول كەزدە امەريكا قۇراما شتاتتارى ىشتەي ءبىرتۇتاس جانە سىرتقى جاعىنان باسەكەلەستەرى جوق ەدى».

ساراپشى بۇل ءۇش باسشىنىڭ «التىن ءداۋىردى اڭساۋ» پيعىلدارىنىڭ وتە قاتەرلى ەكەنىن، جاقسىلىققا اكەلمەيتىنىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. ولاردىڭ «قايتا قۇدىرەتتەنۋ» نيەتتەرى اينالاسىنداعى شاعىن مەملەكەتتەرگە، قورعانسىز كورشىلەرىنە اۋىر زارداپتار اكەلۋى مۇمكىن.

ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا سوعىس اشقانىنا ءۇش جىلعا جۋىقتادى.

شي تىنىق مۇحيتىنداعى كورشىلەرىمەن كەلىسپەۋشىلىكتەردى شەشۋ ءۇشىن كۇش قولداندى. ول ۆەتنام، فيليپپين جانە باسقا ەلدەر تالاپ ەتەتىن شاعىن ارالداردى باسىپ الىپ، اسكەريلەندىرىپ وتىر. سونىمەن بىرگە تايۆاندى دا كۇشپەن قايتارىپ الامىن دەپ قورقىتادى، ونىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى دا ساۋدا سوعىسىنا ۇقسايدى.

مار-ا-لاگو قوجايىنى دا جەرىن كەڭەيتۋدەن كەت ارى ەمەس، بىراق بەيبىت جولمەن. ترامپ كانادانىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ 51-ءشى شتاتى بولعانىن قالايدى، بىراق باسىپ كىرمەيدى. پاناما كانالىن باقىلاۋعا الۋ ءۇشىن دە كۇش قولدانبايدى. دانياعا قاراستى گرەنلاندياعا شابۋىل جاساۋعا اسكەرىن جىبەرمەيدى. بىراق ءۇش جاعدايدا دا ترامپ ۆاشينگتون ءۇشىن ءارتۇرلى فورمامەن كوبىرەك پايدا اكەلۋگە نيەتتى.

«Le Monde-ءنىڭ»  ويىنشا، پۋتين مەن شي ۇلكەن دەرجاۆالاردىڭ ءوز شەكاراسىنان تىس اۋماقتا دا «اسەر ەتۋ اياسى» بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى، ونى ەكەۋى دە تاريحتىڭ مۇراسى جانە ءوز قاۋىپسىزدىگىنىڭ العى شارتى دەپ سانايدى. قىتاي مەن رەسەي بۇل ۇستانىمدارىن 2022 جىلى 22 اقپاندا قول قويعان قۇجاتتا «شەكتەۋسىز دوستىق» دەگەن اتپەن العا تارتتى. پۋتين مەن شي سونداي-اق «باتىس گەگەمونياسىنا» قارسى كۇرەس ماقساتىندا اقش-تىڭ ەۋروپا مەن ازياداعى قورعانىس كەلىسىمدەرىن الىپ تاستاۋعا شاقىردى. وعان قوسا باتىستىڭ ادام قۇقىقتارى تۇسىنىكتەرىن باسقالارعا تاڭۋعا بولمايدى دەپ ەسكەرتتى.

ترامپقا كەلەتىن بولساق، ول قىتاي-رەسەي قۇجاتتارىنداعى لوگيكامەن ىشتەي كەلىسەدى. 7 قاڭتاردا ول 1823 جىلى پرەزيدەنت دجەيمس مونرو بەكىتكەن «امەريكا قۇراما شتاتىنىڭ امەريكا قۇرلىعىنداعى ەرەكشە ستاتۋسى» قاعيداتىن ءوزىنىڭ ستيلىندە قايتا جاڭعىرتتى. ترامپ ناتو-نى جەك كورەدى، جاپونيامەن، وڭتۇستىك كورەيامەن جاسالعان قورعانىس كەلىسىمدەرىن قولدامايدى. بۇعان قوسا، ترامپ ءۇشىن ادام قۇقىقتارىن ىلگەرىلەتۋ قۇراما شتاتتاردىڭ ساۋدا بالانسىنان نەمەسە ونىڭ گولف ويىنىنان ەشقانداي دا ماڭىزدى ەمەس.

ساراپشىنىڭ پايىمىنشا، بەلگىلى ءبىر ماعىنادا ترامپتىڭ 1945 جىلى ۆاشينگتون ورناتقان ليبەرالدى حالىقارالىق ءتارتىپتى سىناۋدا پۋتينمەن، شيمەن كوزقاراسى بىردەي. ۇشەۋى دە قۇقىقتار مەن مۇددەلەر قاتىناسىن قايتا قاراۋدى، كەرەك كەزدە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ «كوپ تاراپتىق» باعىتىنا قارسى جۇرۋدەن تايسالماق ەمەس. ولاردىڭ ۇشەۋى دە ەو-عا دۇشپاندىقپەن قارايدى. ۇشەۋى دە ليبەرالدىق دەموكراتيانى بىردەي سىن تەزىنە الادى.

ترامپ، پۋتين، شي اراسىنداعى جوعارىداعى ۇقساستىقتار ۆاشينگتون مەن بەيجىڭ اراسىنداعى تۇبەگەيلى باسەكەلەستىكتى جويۋدىڭ ورنىنا،  جاعدايدى ودان ارى قيىنداتىپ، ەۋروپانى باتىستىق قۇندىلىقتاردى قورعاۋدا وقشاۋ قالدىرادى.

Abai.kz