باسى: كەشىگىپ تۋعان كەرەمەت

جالعاسى: ءى چەمپيونات. 1960. كەڭەس فۋتبولىنىڭ التىن ءداۋiرi

جالعاسى: ءىى چەمپيونات. 1964. «قىزىل فۋريانىڭ» تۇڭعىش تابىسى

جالعاسى: ءىىى چەمپيونات. 1968. تەرىس تۇسكەن «تەڭگە»

جالعاسى: IV چەمپيونات. 1972. المانشا ارمان-كوماندا

جالعاسى: V چەمپيونات. 1976. سەگىز ساعاتقا سوزىلعان تۋرنير

جالعاسى: ءVى چەمپيونات. 1980. نەمىستەردىڭ ەكىنشى التىنى

جالعاسى: ءVىى چەمپيونات. 1984. ميشەل پلاتيني فەستيۆالى

جالعاسى: ءVىىى چەمپيونات. 1988. «عاسىر گولى» جانە عالامات فۋتبول

جالعاسى: ءىح چەمپيونات. 1992. «دات ءديناميتىنىڭ» ءدۇمپۋى

قارت قۇرلىقتىڭ كەزەكتى دوپ دوداسى تۇڭعىش رەت فۋتبولدى ويلاپ تاپقان ەلدە – انگليادا وتكىزىلدى.

ورتا تولسىن، ەۋروپا!

قىم-قيعاش وقيعاعا تولى 90-جىلدار ەۋروپانىڭ ساياسي كارتاسىن ەداۋىر وزگەرىسكە ۇشىراتتى. فەدەراتسيالار مەن يمپەريالار ىدىراپ، جاڭا مەملەكەتتەر دۇنيەگە كەلدى، ولارمەن بىرگە جاڭا سپورتتىق ۇيىمدار پايدا بولدى.

شۆەتسيادا وتكەن الدىڭعى قۇرلىق دوداسى كەزىندە-اق بالتىق جاعالاۋىنداعى ءۇش ەل – ليتۆا، لاتۆيا جانە ەستونيا ەۋروپا فۋتبول قاۋىمداستىقتارى وداعىنىڭ تولىققاندى مۇشەسى اتاندى. سول 1992 جىلدىڭ قارا كۇزىندە ازەربايجان مەن مولدوۆا دا ۋەفا قۇرامىنا كىردى. 1956 جىلدان بەرى ازيا ايماعىندا سىنعا ءتۇسىپ كەلگەن يزرايل دە ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى فيفا-مەن كەلىسە وتىرىپ، ەۋروپالىق فۋتبول شاڭىراعىنا كەلىپ قوسىلدى. ال 1993 جىلدىڭ 17 ماۋسىمى كۇنى قارت قۇرلىقتىڭ فۋتبول ۇيىمى ارمەنيا، بەلارۋس، گرۋزيا، رەسەي، سلوۆاكيا، سلوۆەنيا، ۋكراينا، حورۆاتيا، چەحيا سەكىلدى جاڭا مۇشەلەرمەن تولىقتى.

جالپى وسى ونىنشى چەمپيونات ءون بويىنا وزگەرىستەر كوپ ەنگىزىلۋىمەن تاريحقا ەندى دەسەك، ارتىق بولماس. تۇڭعىش رەت قۇرلىق دوداسىندا جەڭىس ءۇشىن 3 ۇپاي بەرىلەتىن بولدى. مۇنىمەن قاتار، وسى جارىستان باستاپ كوماندالارعا ويىن بارىسىندا ءۇش ويىنشى الماستىرۋعا رۇقسات ەتىلدى. پلەي-وفف ساتىسىندا قوسىمشا ۋاقىتتا سوعىلعان گول «التىن گول» دەپ ەسەپتەلىپ، ويىن توقتاتىلاتىنى تۋرالى دا شەشىم قابىلداندى. سوسىن كەزىندە ءتورت كوماندا، كەيىن كەلە سەگىز قۇراما قاتىسقان ەۋروپا چەمپيوناتتارىنىڭ فينالدىق ءتۋرنيرى تاعى دا كەڭەيتىلدى. قارت قۇرلىقتاعى مەملەكەتتەر سانىنىڭ كۇرت كوبەيۋىنە (ولاردىڭ ۇزىن سانى 49-عا جەتتى) بايلانىستى ءتۋرنيردىڭ شەشۋشى كەزەڭىنە ەندى 16 كوماندا قاتىساتىن بولدى. ىرىكتەۋ سىنىندا بۇلاردىڭ 47-ءسى ءوزارا كۇش سىناستى (انگليا چەمپيوناتتى ۇيىمداستىرۋشى ەل رەتىندە فينالدىق تۋرنيرگە بىردەن جولداما الدى، ال بۇۇ-نىڭ 1992 جىلى يۋگوسلاۆياعا قارسى قابىلداعان سانكتسياسىنىڭ كۇشى ءالى جويىلماعاندىقتان، ول ەلدىڭ قۇراماسىن بۇل دوداعا دا قاتىستىرۋ مۇمكىن بولمادى).

ىرىكتەۋ كەزەڭىندە بۇرىنعىداي 7 ەمەس، 8 توپ قۇرىلىپ، ولاردىڭ جەڭىمپازدارى فينالدىق سىنعا جولداما الدى (قاتىسۋشىلار كوبەيگەن سوڭ، توپتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى 6 كوماندادان قۇرالدى). ەكىنشى ورىن العان كوماندالاردىڭ ەڭ ۇزدىك التاۋى دا وسى جەتىستىككە يە بولدى، ال قالعان ەكەۋى بەيتاراپ الاڭدا تۇماندى البيونعا بەرىلەر سوڭعى 16-جولدامانى ساراپقا سالدى.

تاڭداۋلىلار تىزىمىندە – تۇركيا مەن حورۆاتيا

بۇرىنعى چەمپيوناتتارمەن سالىستىرعاندا، 1996 جىلعى دوپ دوداسىنىڭ ىرىكتەۋىندە وقىس وقيعالار ونشا بولا قويعان جوق. مۇندا مامانداردىڭ ءۇمىتىن اقتاماعان ءبىر-اق كوماندا بولدى، ول – اقش-تاعى الەم بىرىنشىلىگىنىڭ قولا جۇلدەگەرى شۆەتسيا قۇراماسى ەدى. ولار كۇتپەگەن جەردەن تۇرىكتەرگە جول بەردى. جانكۇيەر قاۋىمدى تەك پالەرمودا يتاليانى تىزە بۇكتىرگەن حورۆاتتار عانا تاڭ قالدىردى. دەگەنمەن ونىڭ دا وزىندىك سەبەپتەرى جوق ەمەس-ءتى: ميروسلاۆ بلاجەۆيچ باپتاعان حورۆاتيا قۇراماسىنىڭ نەگىزگى فۋتبولشىلارى – زۆونيمير بوبان، داۆور شۋكەر (ىرىكتەۋ ءتۋرنيرىنىڭ سۇرمەرگەنى، 12 دوپ), روبەرت پروسينەچكي، روبەرت يارني جانە تاعى باسقالار كەزىندە كۇللى قۇرلىقتى دۇرىلدەتكەن، بىراق ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى ءبىراز جىل ەشقانداي جارىسقا قاتىسا الماي قالعان يۋگوسلاۆيا كومانداسىندا جارقىلداعان ەدى. قالعان توپتاردىڭ بارىندە دە ايدارىنان جەل ەسكەن مىقتى ۇجىمدار جەڭىپ شىقتى.

ساككي قالايشا ساقتىقتى ۇمىتتى؟

اعىلشىندار چەمپيوناتتىڭ ۇرانىن «فۋتبول ءوز ۇيىنە ورالادى!» دەپ قويىپتى. ولاردىڭ ءوز ەلىندەگى جاۋاپتى جارىسقا تىڭعىلىقتى دايىندالعانى دا انىق ەدى. بىراق توپتىق ءتۋرنيردىڭ العاشقى ەكى ويىنىندا باس باپكەر تەرري ۆەنەيبلستىڭ شاكىرتتەرى ءوز دەڭگەيىندە ونەر كورسەتە المادى. «ا» توبىنىڭ عانا ەمەس، تۇتاس دودانىڭ تۇساۋكەسەر ماتچىندا ولار شۆەيتساريانى ۇتا المادى (1:1). كەلەسى ويىندا «ەجەلگى دۇشپانى» – شوتلانديانى اۋپىرىممەن ارەڭ ۇتتى (2:0, شوتلاند شابۋىلشىسى گاري ماكاليستەر پەنالتي سوعا المادى). تەك ءۇشىنشى ويىندا عانا الاڭ يەلەرىنىڭ ادىمى اشىلدى. ادەتتە وزدەرىنە وتە قولايسىز قارسىلاس سانالاتىن گوللاندىقتاردى ولار 4:1 ەسەبىمەن «شاشىپ» تاستادى. ءدال سول ۋاقىتتا شوتلانديا شۆەيتساريانى 1:0 ەسەبىمەن ۇتىپ جاتقان بولاتىن (بۇل ماتچ سول كۇيى اياقتالدى). ەگەر شوتلاندىقتار ەكىنشى گولدى ەنگىزگەندە، «قىزعالداقتار ەلىنىڭ» كومانداسى شيرەك فينالعا دا شىعا الماس ەدى...

«ۆ» توبىندا رۋمىنداردىڭ جولى بولمادى. ءۇش ويىندا دا قارسىلاستارىمەن تەڭ دارەجەدە سىلكىلەسكەن ولار سوعان قاراماستان بىردە-ءبىر ۇپاي الا العان جوق. ونىڭ ۇستىنە، دات تورەشىسى ميككەلسەن ورەسكەل قاتەلىك جىبەرىپ، رۋمىن جارتىلاي قورعاۋشىسى دورينەل مۋنتيانۋدىڭ بولگارلاردىڭ قاقپاسىنا سوققان تازا گولىن ەسەپتەمەي تاستادى. بۇل توپتان فرانتسيا مەن يسپانيا وزىپ شىقتى. العاشقىسى 27, كەيىنگىسى 24 ويىن بويىنا جەڭىلمەي كەلە جاتقان اتالعان كوماندالاردىڭ ءوزارا كەزدەسۋى 1:1 ەسەبىمەن تەڭ اياقتالدى.

«س» توبىن جۇرتتىڭ ءبارى «ءولىم توبى» دەپ اتادى. ماماندار دا، جانكۇيەرلەر دە «بۇل توپتان ازۋى التى قارىس گەرمانيا مەن يتاليا «ءتىرى» شىعاتىن بولار» دەپ توپشىلاعان بولاتىن. نەمىستەر ول ءۇمىتتى اقتاپ، ءبىرىنشى ورىن الدى. ال «سكۋادرا ادزۋررانىڭ» باس باپكەرى ارريگو ساككي رەسەيدى جەڭگەن سوڭ (2:1, يتاليانىڭ ءبىرىنشى گولى قازاقستان قۇراماسىنىڭ قازىرگى «سۋ جاڭا» باپكەرى ستانيسلاۆ چەرچەسوۆتىڭ ورەسكەل قاتەلىگىنەن سوڭ سوعىلدى), نەگىزگى قۇرامداعى 6 جىگىتىن اۋىستىرىپ، چەحيامەن كەزدەسۋگە تىم نەمقۇرايدى قارادى. كەرىسىنشە، سونىڭ الدىندا عانا نەمىستەردەن وڭباي «تاياق جەگەن» شىعىسەۋروپالىقتار يتاليالىقتارعا قارسى ويىندا جانكەشتىلىكتىڭ كەرەمەت ۇلگىسىن كورسەتتى (2:1). ءوزارا جەكپە-جەكتە تارازى باسىن وزىنە قاراي اۋدارىپ العان چەحتاردىڭ جاعدايى ەندى ءبىرشاما ءتاۋىر ەدى، ويتكەنى ولار سوڭعى تۋردا ورىستارمەن، ال يتاليا نەمىستەرمەن وينايتىن. ناتيجەدە ەكى ماتچ تا تەڭ اياقتالىپ، شيرەك فينالعا شىعا الماعان ساككيدىڭ باسى بالەگە قالدى.

«D» توبىنا ءوزارا دەڭگەيلەس كوماندالار تۇسكەن بولاتىن. سوندىقتان دا، ويىنداردىڭ كوپشىلىگى تارتىستى ءوتتى. قۇرلىقتىق دوداعا تۇڭعىش قوسىلعان تۇركيا فۋتبولشىلارى بىردە-ءبىر دوپ سوعا الماعانىمەن، وڭتۇستىك كوماندالارىنا ءتان شەبەر تەحنيكاسىمەن ەستە قالدى. ايتسە دە، دوپتى ناعىز ۇرشىقشا ۇيىرۋشىلەر – پورتۋگالدىقتار ەدى. مۇنداي ءىرى جارىسقا ون جىلدىق ۇزىلىستەن سوڭ كەلىپ وتىرعان ولار بىردەن جانكۇيەر قاۋىمنىڭ سۇيىكتىسىنە اينالدى. حورۆاتيا كومانداسى دا ولارعا لايىقتى قارسىلاس بولا ءبىلدى. ال ەۋروپا چەمپيونى – دانيا قۇراماسىنىڭ توپتىق تۋرنيردە-اق «توڭقالاڭ اسۋى» ەشكىمدى تاڭ قالدىرعان جوق، ويتكەنى بۇل كەزدە كوماندادا بۋىن الماسۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتقان-دى. سول سەبەپتى، اعايىندى لاۋدرۋپتاردىڭ بىرىگە تىزە قوسقان ارەكەتىنەن دە ەشتەڭە شىقپادى.

«سيىرلار ەمەس، جۋرناليستەر دە قۇتىرىپتى»

شيرەك فينالدىق ويىندار ۇلكەن جانجالمەن باستالدى. انگليا – يسپانيا ماتچىنىڭ الدىندا لوندوننىڭ بەيپىل اۋىز تابلويدتارى باسقا تاقىرىپ قۇرىپ قالعانداي، «يسپان ۇلتى الەمدىك وركەنيەتكە نە قوستى؟» دەگەن ماسەلەنى قوزعادى. قارسىلاستارىن بارىنشا مۇقاتۋدى ماقسات تۇتقان ولاردىڭ پىكىرىنشە، «يسپاندىقتاردىڭ ادامزاتقا بەرگەنى – كورريدا، فلامينكو، گيتارا، جۇگەرى جانە... سيفيليس» ەكەن (حريستوفور كولۋمب امەريكانى اشقان كەزدە، بۇل اۋرۋدى ۇندىستەردەن جۇقتىرىپ العان يسپاندىقتار ونى ەۋروپاعا جايدى دەگەندى مەڭزەگەنى عوي).

پيرەنەي تۇبەگىنەن كەلگەن قوناقتار مۇنى وقىعان سوڭ، اشۋعا بۋلىقتى. تاپ وسى كەزدە ۇلىبريتانيا سيىرلارىنان قۇتىرعان اۋرۋ شىعىپ، الەم دۇرلىگىپ جاتقان بولاتىن. شابۋىلشى حۋليو ساليناس ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا: «سىزدەردە سيىرلار عانا ەمەس، جۋرناليستەر دە قۇتىرا باستاپتى عوي»، – دەپ ءبىر تۇيرەپ ءوتتى. اقىرىندا: «بۇگىنگى ويىندا سىزدەردى ستاديوننان 2-اق مىڭ جانكۇيەر قولدايدى ەمەس پە؟» – دەگەن كەزەكتى كەكەسىن-ساۋالعا انشەيىندە ۇنەمى جىميىپ جۇرەتىن يسپاندىق باپكەر حاۆەر كلەمەنتەنىڭ ءوزى: «ەسەسىنە، سىزدەردىڭ تىلەۋلەرىڭىزدى 75 مىڭ القاش تىلەيدى!» – دەپ سالدى.

بۇدان سوڭ ويىننىڭ دا كەسكىلەسكەن جاعدايدا وتكەنى تۇسىنىكتى بولار. نەگىزگى ۋاقىتتا تارازى باسى تەڭ بولعانىمەن، فرانتسۋز تورەشىسى باتتا جاڭاعى ساليناستىڭ تازا گولىن ەسەپتەمەي قويدى، وعان قوسا اعىلشىنداردىڭ قاقپاسىنا ەكى رەت تازا 11 مەترلىك بەلگىلەمەدى. قوسىمشا 30 مينۋتتا ءتىپتى الاڭ يەلەرى ءوز قاقپاسىنان الىسقا ۇزاي الماي قالدى. الايدا ماتچتان سوڭعى پەنالتي سەرياسىندا 4:2 ەسەبىمەن ۆەنەيبلستىڭ جىگىتتەرى باسىم ءتۇستى.

بۇل ساتىنىڭ باسقا كەزدەسۋلەرىندە دە جەڭىمپازدار ايقىن باسىمدىق كورسەتە المادى. فرانتسۋزدار گوللاندىقتاردى پەنالتي ارقىلى تىزە بۇكتىرسە، چەحتار پورتۋگالدىقتاردان تەك كارەل پوبورسكيدىڭ تەڭدەسى جوق شەدەۆر-گولىنىڭ ارقاسىندا عانا باسىم ءتۇستى (چەح فۋتبولشىسى دوپتى الدىنان اندىزداپ شىعا كەلگەن قاقپاشىنىڭ ۇستىنەن اسىرا سوققان-دى). ال گەرمانيا حورۆاتيانى شۆەد تورەشىسى لەيف سۋندەللدىڭ كومەگىمەن ءسۇرىندىردى دەسەك، ارتىق كەتپەسپىز. شەشۋشى گول سوعىلار الدىندا ماركۋس باببەل حورۆات قورعاۋشىسىن كوپە-كورنەۋ يتەرىپ جىعىپ، ءوز كاپيتانى ماتتياس زاممەرگە پاس شىعارىپ بەردى.

ءبىر قىزىعى، جارتىلاي فينال كەزەڭىندە دە جەڭىمپازدار (نەمىستەر مەن چەحتار) پەنالتي ارقىلى انىقتالدى. قوسىمشا ۋاقىت فينالدىق كەزدەسۋدە دە قاجەت بولدى. بىراق بۇل جولى نەمىس باپكەرى بەرتي فوگتس ويىنشىلاردى ءساتتى الماستىرا ءبىلدى: ماركو بودە ورتاڭعى شەپتىڭ ويىنىن جانداندىرسا، وليۆەر بيرحوفف قوس دوپ سوعىپ، ماتچتىڭ باستى قاھارمانىنا اينالدى. ونىڭ ەكىنشى گولى ەۋروپا چەمپيوناتتارى تاريحىنداعى تۇڭعىش «التىن گول» ەدى.

گەرمانيا قۇراماسى ءۇشىنشى رەت التىننان القا تاقتى.

ح ەۋروپا چەمپيوناتى

(1996 جىل، انگليا)

فينالدىق تۋرنيردە 31 ماتچ وتكىزىلىپ، 64 دوپ سوعىلدى ء(بىر ويىندا ورتا ەسەپپەن – 2,06).

مەرگەن فۋتبولشى: شيرەر (انگليا) – 5 دوپ. 

«ا» توبى

انگليا – شۆەيتساريا – 1:1, گوللانديا – شوتلانديا – 0:0, شۆەيتساريا – گوللانديا – 0:2, انگليا – شوتلانديا – 2:0, شوتلانديا – شۆەيتساريا – 1:0, انگليا – گوللانديا – 4:1.

1. انگليا 3 7:2    7
2. گوللانديا 3 3:4    4
3. شوتلانديا 3 1:2    4
4. شۆەيتساريا 3 1:4    1 

«ۆ» توبى

يسپانيا – بولگاريا – 1:1, فرانتسيا – رۋمىنيا – 1:0, بولگاريا – رۋمىنيا – 1:0, يسپانيا – فرانتسيا – 1:1, فرانتسيا – بولگاريا – 3:1, يسپانيا – رۋمىنيا – 2:1.

1. فرانتسيا 3 5:2    7
2. يسپانيا 3 4:3    5
3. بولگاريا 3 3:4    4
4. رۋمىنيا 3 1:4    0

«س» توبى

گەرمانيا – چەحيا – 2:0, يتاليا – رەسەي – 2:1, چەحيا – يتاليا – 2:1, گەرمانيا – رەسەي – 3:0, رەسەي – چەحيا – 3:3, گەرمانيا – يتاليا – 0:0.

1. گەرمانيا 3 5:0    7
2. چەحيا 3 5:6    4
3. يتاليا 3 3:3    4
4. رەسەي 3 4:8    1

«D» توبى

دانيا – پورتۋگاليا – 1:1, تۇركيا – حورۆاتيا – 0:1, پورتۋگاليا – تۇركيا – 1:0, دانيا – حورۆاتيا – 0:3, پورتۋگاليا – حورۆاتيا – 3:0, دانيا – تۇركيا – 3:0.

1. پورتۋگاليا 3 5:1    7
2. حورۆاتيا 3 4:3    6
3. دانيا 3 4:4    4
4. تۇركيا 3 0:5    0

شيرەك فينال

انگليا – يسپانيا – 0:0 (پەنالتيدەن 4:2), فرانتسيا – گوللانديا – 0:0 (پەنالتيدەن 5:4), گەرمانيا – حورۆاتيا – 2:1, پورتۋگاليا – چەحيا –0:1.

جارتىلاي فينال

فرانتسيا – چەحيا – 0:0 (پەنالتيدەن 5:6), انگليا – گەرمانيا – 1:1 (پەنالتيدەن 5:6).

فينال

گەرمانيا – چەحيا – 2:1 (قوسىمشا ۋاقىتتا)

30 ماۋسىم. لوندون. «ۋەمبلي» ستاديونى. 73 611 كورەرمەن. تورەشى پايرەتتو (يتاليا).

گەرمانيا: كەپكە، شترۋنتس، زاممەر، باببەل، حەلمەر، تسيگە، ايلتتس (بودە، 46), شولل (بيرحوفف، 70), حەسسلەر، كۋنتس، كلينسمانن.

چەحيا: كوۋبا، رادا، كادلەتس، سۋحوپارەك، حورنياك، نەمەتس، نەدۆەد، بەيبل، بەرگەر، پوبورسكي (شميتسەر، 87), كۋكا.

گولدار: بەرگەر، 60, پەنالتيدەن (0:1), بيرحوفف، 73 (1:1), بيرحوفف، 95 (2:1).

ەسكەرتۋ العاندار: تسيگە، حورنياك، زاممەر، حەلمەر.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz