وتكەن عاسىردىڭ 90 جىلدارىنىڭ ورتاسىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ اقش-تىڭ مۇناي كومپانياسىنىڭ ءبىر وكىلىنە: «مەنى وتباسىڭداعى بالالارىڭ بيزنەسكە ارالاستى دەپ كىنالايدى»، - دەپ مۇڭىن شاعىپ، قىزدارىنىڭ بيزنەسكە بەيىمدى ەكەنىن ايتىپ، ماقتاۋىن جەتكىزە الماي ءبىراز جەرگە بارىپ قالعان-تىن.

سودان بەرى دە 30 جىل ءوتىپتى. ءيا، تەپسە تەمىر ۇزەر، اپتال ازاماتتىڭ جاسى. اپتال ازاماتتىڭ جاسىنداي جاسىندا نۇرسۇلتاننىڭ ءىنى-قارىنداستارىن، كۇيەۋ بالارىن ءسوز ەتپەي-اق قويالىق.

ەركە قىزدارىنىڭ بيزنەس-لەديلىگى توڭىرەگىندە ءتىل بەزەۋدى العا شىعاراتىن بولساق، «اۋىزى قيسىق بولسا دا باي بالاسى سويلەسىنىڭ» كەرىمەن داريعا مەن ءاليا باق-تان تۇسپەي، ۇلتتىق ءھام الەمدىك جۇلدىزدارعا اينالدى. ال «ونەر الدى ارت قىسقان» پوزيتسياسىن ۇستانعان ورتانشى قىز - دينارا كۇيەۋى تيمۋردىڭ تاساسىندا، ەشىكمىگە ەلەۋسىز كۇي كەشكەنى جاسىرىن ەمەس.

سوندىقتان ماقتاۋ مەن سىناۋدان اپكەسى مەن سىڭلىسىنە قاراعاندا ادالاۋ بولدى. نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىن ەشكىم بىلمەيتىن جانعا اينالىپ تا ۇلگەردى. بىراق باق كەرەك قىلماعانىمەن، اكەسىنىڭ باسىنان باعى تايىپ، داۋرەنى كەلمەسكە كەتكەننەن كەيىن، بيزنەسى دە بەلگىلى بولىپ، بايلىعى اپكەسى مەن ءسىڭلىسىن شاڭ قاپتىراتىن ناعىز بيزنەس اكۋلا ەكەنى اشكەرە بولىپ، جاعاسىنا جارماسقان الەمدىك زاڭنىڭ قولى ارتاراپقا سۇيرەي باستادى.

بۇرىنعىداي «ارتىمەن ديىرمەن تارتقان» اكەسىنىڭ الماس قىلىش پارمەنى جوقتىقتان ىشكەن-جەگەنى ەل-جۇرتقا ءمالىم بولا باستادى. ءبىز ونىڭ تاپ وسىلاي بولارىن ءبىلىپ، كوپتەگەن اكتيۆتەرىنەن قالاي قۇتىلعانىن سايتىمىزدا جازعان بولاتىنبىز.

وتاندىق باق-تا جۋىردا: «جەنەۆا تەرگەۋشىلەرى دينارانىڭ شاشىن اعارتىپ، جۇيكەسىن جۇقارتۋدا....»، - دەگەن ايلاعان تاقىرىپ پايدا بولدى. باقساق باقا ەكەن دەگەندەيىن، شۆەيتسارياداعى ەشكىمگە ەلەۋسىزدەۋ رەيل دەيتىن شاعىن بانكتە نازارباەۆتىڭ ورتانشى قىزى دينارانىڭ 166 ملن دوللارى مۇرتى بۇزىلماي جاتقانىن حالىقارالىق زەرتتەۋشى جۋرناليستەردىڭ OCCRP ۇيىمى انىقتاپ حابارلادى.

بۇل بانكتىڭ اتاق ابىرويى ۇزاق جىل ورتا ازياداعى جەمقور بيلىكتىڭ تۋىن جەلبىرەتكەندەردىڭ تۋعان-تۋىسىنا ادال قىزمەت كورسەتۋىمەن كوككە ورلەپ كەلدى. تىشقان تىرلىكپەن وتىز جىل بويى قازاقستاننىڭ مايشەلپەك «قىزىعىن» نازارباەۆتىڭ قالعان قىزدارىنان ارتىق كورگەن قۇلىباەۆا بايلىعىنىڭ ءبىر بولىگىن وزىنە تيەسىلى اكتيۆتىڭ ەسەپ-قيسابىن جۇرگىزگەن بانكتىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى فرانسۋا رەيلدىڭ كومەگىمەن، ونىڭ اۋلەتتىك بانكىندە ساقتاپ كەلگەنىنىڭ دەرەگىن OCCRP قولىمىزعا ۇستاتتى.

ەن بايلىقتان باسى اينالعان دينارا جيعان-تەرگەنىن ءوز قىزىعىنا اياماي جۇمساۋدىڭ ورىنا، اتى اتالعان رەيلدىڭ كومەگىمەن 25 ميلليون ەۋرو كولەمىندە نەسيە الىپ، فرانتسيادان ءزاۋلىم ساراي ساتىپ العان ەكەن. رەكەڭ ەكەۋى ىرعالىپ-جىرىلعالىپ، جالعاندى جالپاعىنان باسا بەرەمىز دەپ جۇرگەندە، ءدال قازىر جەنەۆا پروكۋراتۋراسى Reyl بانكىندە جاتقان 166 ملن دوللاردىڭ شىعۋ تەگىن انىقتاپ جاتقان كورىنەدى.

قازاق سوتىنا پىسقىرىپ توبەدەن قارايتىن، بولماي قالعان پاتشالىقتىڭ وڭباي قالعان حانشايىمى دينارا جان القىمعا تىعىلىپ، جان-كريستوف حوكتى قورعاۋشىلىققا جالدادى. ىسكە جانىن سالا كىرىسكەن جاكە-كاكەڭ «ماقتاعان قىز تويدا زەڭبەرەك اتادىنىڭ» كەرىن كەلتىرىپ وتىرعان دينارا حانشايىمدا «مۇنشاما الاپات اقشا قايدان كەلدى، قايدان شىقتى؟» دەگەن ساۋالعا تومەندەگىدەي:

«مۇنىڭ ءبارى دينارانىڭ ادال ەڭبەگى، ماڭدايى تەرى. كليەنتىمنىڭ كاپيتالى Halyk Bank-تەگى ۇلەسىنەن الىنعان. Reyl بانكىندە سۇرلەنىپ جاتقان اقشانىڭ شىعۋ تەگى ءدال وسى جەردەن»، - دەپ بەتى بۇلك ەتپەي جاۋاپ قاتىپتى.

وسىلايشا قازاق قوعامىنىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ، ەلەڭ ەتكىزىپ، كوز تىكتىرگەن اتالعان ءىس بويىنشا تەرگەۋ ءالى جالعاسىپ جاتىر. وسىنداي بولارىن الدىن الا تامىرشىداي تاپ باسا بىلگەن دەپۋتات باپي كۇنى كەشە جىل سايىن كۇرەپ تابىس تاباتىن بانكتەردىڭ اكتسيونەرلەرىنە سالىق سالۋدى ۇسىنعان بولاتىن.

مىلتىقتىڭ باسۋىنا قۇلاننىڭ قاسۋى دەگەندەي، ەندى ەۋروپادا جاۋكەمدەلگەن دينارا حانشايىمدى قازاق ەلىندەگى فەميدا جاۋكەدەي الار ما ەكەن؟ الدە «جاڭا قازاقستاندى» جالاۋلاتقان بيلىكتەگىلەر سالىقتىڭ كورىگىنە سالىپ، ۇكىمەتتىڭ بالعاسىمەن كوكەسىن كوزىنە كورسەتىپ، كوك شىبىن ۇيرىلتە مە؟ بۇنىڭ ءبارى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە دەسەك تە، ەۋروپادا سوگىلگەن سەل تاسقىنى قازاق جەرىندەگى «ەسكى قازاقستاننىڭ» ديناراش سياقتى الپاۋىتتارىن توپان سۋداي باساتىن كۇن بار ما؟

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz